Botaniczne ciekawostki z okolic Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Św. Anny

Osoby odwiedzające Muzeum Czynu Powstańczego w Górze Św. Anny często nie tylko poświęcają czas na zapoznanie się z okazami przedstawionymi na wystawach, ale również wybierają się na spacery po okolicznej Kalwarii. By urozmaicić tą aktywność poniżej przedstawiamy wybrane gatunki roślin, których okazy można zaobserwować na żywo, w ich naturalnym środowisku, w bezpośrednim otoczeniu Muzeum. 

Mapa poglądowa z lokalizacją opisanych gatunków

Barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium

Gatunek z rodziny selerowatych. Na terenach północnej Polski oraz na Litwie wytwarzano z niego rodzaj piwa, natomiast w średniowieczu sporządzano zupę z łodyg i ogonków liściowych, którą poddawano procesowi fermentacji mlekowej i nazywano barszczem. Obecnie ta nazwa stosowana jest do zupy z buraków ćwikłowych. Ze względu na swoje właściwości lecznicze stosowany przy problemach trawiennych i nieżytach układu pokarmowego (link do mapy z lokalizacją barszcz zwyczajny). 

Biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga

 

Gatunek z rodziny selerowatych. Charakterystyczny dla siedlisk łąkowych. Korzeń wykorzystywany jako środek wykrztuśny i rozkurczowy, stosowany w astmie i problemach z górnymi drogami oddechowymi (link do mapy z lokalizacją biedrzeniec mniejszy).

Bodziszek cuchnący Geranium robertianum

Gatunek z rodziny bodziszkowatych. Roślina o nieprzyjemnym zapachu (stąd wywodzi się drugi człon nazwy), zapach ten jest wykorzystywany w środkach przeciw molom. Niegdyś stosowana w lecznictwie ludowym jako lek na biegunkę, przykładano ją także do ran. Podobno Karol Linneusz nazwał ten gatunek Geranium robertianum na cześć św. Roberta, który odkrył lecznicze właściwości tej rośliny (link do mapy z lokalizacją bodziszek cuchnący). 

Czosnaczek pospolity Alliaria petiolata

Gatunek należący do rodziny kapustowatych. W Polsce występuje pospolicie, natomiast w USA, Kanadzie i Argentynie jest inwazyjny. Jego nadziemne części zawierają olejek gorczyczny o ostrym smaku. Dawniej używany do leczenia trudno gojących się ran. Wykorzystywany jako przyprawa. W kuchni francuskiej stosowany jako składnik sałatek (link do mapy z lokalizacją czosnaczek pospolity). 

Czworolist pospolity Paris quadrifolia

Roślina z rodziny melantkowatych. Gatunek wskaźnikowy dla naturalnych i półnaturalnych lasów. Ze względu na swoje właściwości lecznicze kiedyś stosowany przy leczeniu ran i owrzodzeń oraz zatruciach arszenikiem i rtęcią (link do mapy z lokalizacją czworolist pospolity).

 

Dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans

Gatunek z rodziny jasnotowatych. Roślina żywicielska dla dwóch gatunków motyli dostojki eufrozyny i dostojki selene. Posiada właściwości lecznicze i z tego względu była stosowana w leczeniu podrażnień jamy ustnej i gardła. Młode pędy można wykorzystywać jako dodatek do sałatek (link do mapy z lokalizacją dąbrówka rozłogowa).

Glistnik jaskółcze ziele Chelidonium majus 

Gatunek z rodziny makowatych. Jako roślina lecznicza wykorzystywana już od dawnych czasów, w Polsce stosowana do odrobaczania przewodu pokarmowego (nazwa - glistnik). Ze względu na swoje działanie rozkurczowe stosuje się go przy bólach spowodowanych kolką jelitową. Po złamaniu łodygi rośliny wycieka z niej pomarańczowy sok kiedyś stosowany do leczenia brodawek i kurzajek (link do mapy z lokalizacją glistnik jaskółcze ziele). 

Jastrzębiec leśny Hieracium murorum 

Roślina należąca do rodziny astrowatych. W Polsce występuje na całym obszarze. Spotkać ją można w suchych lasach, w miejscach o dużym nasłonecznieniu oraz na skałach i murach - skąd najprawdopodobniej pochodzi jej łacińska nazwa (link do mapy z lokalizacją jastrzębiec leśny). 

Kokoryczka wielokwiatowa Polygonatum multiflorum 

Kolejna roślina z rodziny szparagowatych. Posiada właściwości lecznicze o szerokim spektrum działania. Kłącze jest stosowane m.in. w niewydolności krążenia, cukrzycy, skurczach jelit. Mimo, że jest uważana za roślinę trującą, kiedyś jadano jej młode pędy, a w Europie zachodniej po odpowiednim przygotowaniu nawet kłącza i korzenie. Jej owoce mylone z owocami borówki czernicy bywają powodem zatruć (link do mapy z lokalizacją kokoryczka wielokwiatowa). 

Koniczyna łąkowa Trifolium pratense

Roślina z rodziny bobowatych. Pospolicie występująca w naszym kraju. Kwiaty wymagają zapylania przez owady posiadające wydłużony aparat gębowy, głównie robią to trzmiele. Inne owady wygryzają otwór nie dokonując zapylenia. Uprawiana była jako roślina pastewna już w XI wieku. Wykorzystywana w ziołolecznictwie ze względu na właściwości moczopędne i wykrztuśne (link do mapy z lokalizacją koniczyna łąkowa). 

Konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium 

W Polsce częsty gatunek z rodziny szparagowatych. Spotykany w lasach, na glebach, które powstały na skutek rozkładu liści i igieł. Owoce są trujące. Jest stosowany w ziołolecznictwie, ze względu na swoje właściwości moczopędne i przeciwobrzękowe. Zawiera glikozydy nasercowe, przez co zwiększa częstość i szybkość skurczów serca (link do mapy z lokalizacją konwalijka dwulistna). 

Niezapominajka leśna Myosotis sylvatica

Roślina z rodziny ogórecznikowatych. W kraju pospolita, często uprawiana jako roślina ozdobna, w stanie dzikim można spotkać 13 gatunków. Co roku 15 maja obchodzony jest Dzień Niezapominajki, który został zapoczątkowany przez redaktora Programu I Polskiego Radia Andrzeja Zalewskiego w 2002 r. Maria Konopnicka napisała wiersz o tych roślinach pt.: "Niezapominajki" (link do mapy z lokalizacją niezapominajka leśna). 

Poziomka pospolita Fragaria vesca

Gatunek rośliny z rodziny różowatych. Uprawiany w wielu odmianach. Młode liście poziomek dziko żyjących posiadają działanie ściągające, moczopędne i wzmacniające. Obecna w kulturze - jej okazy namalował Wit Stwosz w tle scen w ołtarzu w Kościele Mariackim w Krakowie (link do mapy z lokalizacją poziomka pospolita). 

Przetacznik ożankowy Veronica chamaedrys 

Gatunek należący do rodziny babkowatych. Nasiona są rozsiewane w trakcie deszczu (hydrochoria) poprzez wypłukiwanie ich z torebki nasiennej. Roślina czasem uprawiana jako ozdobna (link do mapy z lokalizacją przetacznik ożankowy). 

Rzeżusznik piaskowy Cardaminopsis arenosa 

Gatunek z rodziny kapustowatych. W Polsce pospolicie występujący. Rośnie na suchych łąkach, miejscach piaszczystych. Ze względu na zawarte w liściach barwniki (antocyjany) przybierają one czasem barwę czerwoną (link do mapy z lokalizacją rzeżusznik piaskowy). 

Skalnica ziarenkowata Saxifraga granulata

Roślina z rodziny skalnicowatych, charakterystyczna dla siedlisk łąkowych. Posiada właściwości lecznicze o działaniu moczopędnym, przeciwzapalnym i rozkurczowym. Mieszanka z innymi roślinami jest wykorzystywana przy leczeniu kamicy nerkowej (link do mapy z lokalizacją skalnica ziarenkowata). 

Stokrotka pospolita Bellis perennis 

Roślina z rodziny astrowatych. Pospolita w Polsce, nieco mniej liczna na północnym-wschodzie. Posiada właściwości lecznicze: działa wykrztuśnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, wzmacniająco oraz wspomaga usuwanie toksyn z organizmu (link do mapy z lokalizacją stokrotka pospolita). 

Trybula leśna Anthriscus sylvestris

Gatunek należący do rodziny selerowatych. Jest rośliną wskaźnikową dla terenów bogatych w azot. Cała jest jadalna. Jej nasiona mogą być stosowane jako przyprawa, ze względu na swój delikatnie pikantny smak. Posiada właściwości lecznicze: moczopędne, przeciwutleniające, wspomagające trawienie (link do mapy z lokalizacją trybula leśna). 

Wilczomlecz słodki Euphorbia dulcis

Gatunek z rodziny wilczomleczowatych W kraju gatunek rzadki, występujący w południowej i południowo-zachodniej Polsce. Nasiona są rozsiewane przez mrówki (link do mapy z lokalizacją wilczomlecz słodki). 

Wyka płotowa Vicia sepium

 

Gatunek z rodziny bobowatych. Pospolity w Polsce, wykorzystywany jako roślina pastewna, jednak ze względu na niską odporność na zgryzanie szybko zanikająca na pastwiskach. Głównymi zapylaczami są trzmiele (link do mapy z lokalizacją wyka płotowa).

Zawilec gajowy Anemone nemorosa 

Gatunek z rodziny jaskrowatych. Masowo zakwita wczesną wiosną. Nazwa łacińska prawdopodobnie nawiązuje do łatwości z jaką jego kwiaty gubią płatki lub wynika z dawnego przekonania, że zawilce kwitną tylko na wietrze. W przeszłości stosowany jako roślina lecznicza w chorobach reumatycznych i zapaleniu oskrzeli (link do mapy z lokalizacją zawilec gajowy). 

Żankiel zwyczajny Sanicula europaea

Gatunek rośliny należący do selerowatych. Ma właściwości lecznicze, dawniej był wykorzystywany jako lek w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz do przyśpieszania gojenia ran i tamowania krwotoków wewnętrznych (link do mapy z lokalizacją żankiel zwyczajny).