I pokazał nam jęzor... Zaskroniec Natrix natrix

Pałątka południowa Lestes barbarus

Dzięki informacjom od Moniki Lisowskiej, członkini fejsbukowej grupy "Ważki w Polsce", mieliśmy ostatnio okazję do spotkania z nieczęsto przez nas widywaną pałątką południową Lestes barbarus. Mimo bardzo wietrznej pogody na wskazanym stanowisku udało nam się wypatrzeć kilkanaście osobników tego gatunku i wykonać dokumentację fotograficzną. Ważki przebywały w obrębie całkiem wyschniętego naturalnego zbiornika w międzywalu rzeki Stobrawy, na południe od miejscowości Stobrawa (21-22.09.2015, UTM: XS83). Z powodu silnego wiatru pałątki ukrywały się wsród roślinności, tylko od czasu do czasu samce wylatywały na otwartą przestrzeń w poszukiwaniu samic...

samiec pałątki południowej Lestes barbarus

samiec

samiec

samiec

samiec

samiec

samiec

samiec

samica

Szablak żółty Sympetrum flaveolum - rzadko wykrywany czy ginący?

samiec szablaka żółtego

W trakcie inwentaryzacji ważek, realizowanej w ramach projektu "Inwentaryzacje przyrodnicze kluczem do edukacji ekologicznej i ochrony bioróżnorodności w województwie opolskim", 17 września 2015 r. na obszarze Natura 2000 Zbiornik Otmuchowski udało nam się znaleźć potencjalne stanowisko rozrodu szablaka żółtego Sympetrum flaveolum. Gatunek obserwowaliśmy w południowej części zbiornika retencyjnego. Około 17 terytorialnych samców przebywało na porośniętej turzycami części zalewowej zbiornika. Obszar ten, szczególnie w okresie letnim, podlega częściowemu podsuszeniu. Od jesieni do późnej wiosny zalany jest zwykle z powodu spiętrzenia wody w zbiorniku. Przeganiające się nawzajem samce szablaków żółtych najchętniej zajmowały terytoria na stratowanej przez dziki, skąpo porośniętej roślinnością ziemi. Spłoszone odlatywały niskim "nerwowym" lotem w poszukiwaniu kolejnego dogodnego do obserwacji terytorium miejsca. Udało nam się zaobserwować dwa tandemy, które "zaczepiane" przez inne samce odleciały w pobliskie turzycowisko. Gatunek okazał się bardzo trudny do fotografowania, samce były bardzo płochliwe i uciekały przy każdej próbie zbliżenia się do nich. Na stanowisku tym obserwowaliśmy również bardzo duże ilości szablaka południowego Sympetrum meridionale.
Szablak żółty występuje przede wszystkim w drobnych ciepłych astatycznych wodach od rowów po stawy (Bernard i in. 2009). Na obszarze województwa opolskiego po raz pierwszy wykazany został przez Dreschera (1928). Od roku 1990 odnotowany został na Opolszczyźnie w 12 kwadratach UTM (Kuńka i in. 2008, Bernard i in. 2009, Zabłocki i Wolny 2012). Jak piszą autorzy Atlasu ważek Polski (Bernard i in. 2009) gatunek jest szeroko rozpowszechniony i pospolity, szczególnie na wschodzie kraju. Mimo tego, że obserwacje ważek na terenie woj. opolskiego prowadzimy już od 2007 roku, na gatunek ten natrafiliśmy zaledwie raz - jednego samca obserwowaliśmy 24.08.2010 r. na terenie Muzeum Wsi Opolskiej. Jedną samicę na łące koło Gogolina sfotografowała także nasza koleżanka Monika Pastrykiewicz (23.08.2009) (Zabłocki i Wolny 2012). W woj. śląskim w odniesieniu do okresu historycznego odnotowano 60% spadek częstości notowań tego gatunku (Miszta 2010). Czy w świetle tych faktów opis gatunku z Atlasu... (Bernard i in. 2009) nie wydaje się zatem zbyt optymistyczny? Być może zanik gatunku ma charakter tylko lokalny, jednak bardziej prawdopodobne jest to, że mamy do czynienia z faktycznym wymieraniem szablaka żółtego, przynajmniej na niektórych obszarach kraju. W Niemczech na terenach graniczących z Polską, takich jak Saksonia czy Brandenburgia, ważka ta została uznana za narażoną na wyginięcie (Ott i Piper 1998, Mauersberger i in. 2000, Günther i in. 2006). Z tego też powodu należy zwracać szczególną uwagę na ten gatunek, przede wszystkim ważne są obserwacje wskazujące potencjalne miejsca jego rozrodu.

Stanowisko
* Zbiornik Otmuchowski, UTM: XR49, 50°27′31″N, 17°04′58″E
17.09.2015: ok. 17♂♂, 2♀♀, tand.
 
Literatura 
Bernard R., Buczyński P., Tończyk G., Wendzonka J. 2009. Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, ss. 256.
Drescher E. 1928. Das Gebiet Ellgut-Kreis Grottkau O/S, Flora und Fauna des Wassers. Wissenschaftliche Sonderbeilage zum 39. Bericht der Wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse, 39, Sonderbeilage: 46–48.
Günther A., Olias M., Brockhaus T. 2006. Rote Liste Libellen Sachsen. Naturschutz und Landschaftspflege, ss. 20. 
Kuńka A., Hebda G., Łęgowski D., Świerad R. 2008. Faunistical data on selected dragonflies (Insecta: Odonata) in the Opole Province (Southwest Poland). Opole Scientific Society Naturae Journal, 41: 101–105. 
Mauersberger R., Beutler H., Donath H., Jahn P. 2000. Artenliste und Rote Liste der Libellen (Odonata) des Landes Brandenburg. Beilage zu Naturschutz und Landschaftspflege in Branderburg, 9 (4): 1–24.
Miszta A. 2010. Czerwona lista ważek województwa śląskiego – stan na rok 2010. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice, ss. 40.
Ott J., Piper W. 1998. Rote Liste der Libellen (Odonata). W: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Hrsg. M. Binot, R. Bless, P. Boye, H. Gruttke, P. Pretscher, Bundesamt für Naturschutz, Schriftenreihe für Landschaftspflege und Naturschutz, 55: 260–263.
Zabłocki P., Wolny M. 2012. Materiały do poznania niektórych chronionych, rzadkich i interesujących ważek (Insecta: Odonata) Śląska. Opolski Rocznik Muzealny, 19: 9–48.

Kolejna gadzina ;-) - gniewosz plamisty Coronella austriaca

Wygląda na to, że tego lata mamy wyjątkowe szczęście do gadów... Nie dalej jak kilka dni temu obserwowaliśmy w dwóch różnych miejscach żmije zygzakowate, a tu podczas wczorajszych badań ważek napotkaliśmy znacznie większy rarytas. W pobliżu Zbiornika Turawskiego na obszarze międzywala Małej Panwi w Jedlicach mieliśmy bowiem okazję poprzyglądać się gniewoszowi plamistemu Coronella austriaca. Ten piękny i rzadki gad objęty jest w naszym kraju ochroną całkowitą z zastosowaniem zabiegów ochrony czynnej i strefowej. Znajduje się także w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt oraz na krajowej i wojewódzkiej czerwonej liście. Nie jest wężem jadowitym. Jego polowanie polega na pochwyceniu ofiary szczękami uzbrojonymi w ostre zęby, służące do przytrzymania ofiary, którą obezwładnia splotami ciała niczym dusiciel. Najczęstszymi jego ofiarami są jaszczurki zwinki, poluje też na małe ssaki i nieco rzadziej na pisklęta ptaków. Charakterystycznymi cechami tego węża, które pozwalają na odróżnienie go od podobnie wyglądającej żmii zygzakowatej są: ciemna pręga przechodząca przez oko oraz okrągła źrenica (u żmii jest ona pionowa!). Gniewosz plamisty zamieszkuje głównie tereny otwarte i półotwarte, suche i mocno nasłonecznione - rumowiska skalne, murawy kserotermiczne, żwirowiska, kamieniołomy, hałdy, nieużytki, pola uprawne, nasypy kolejowe, tereny ruderalne, pobrzeża lasów, polany i zręby. Na Opolszczyźnie notowany był m.in.: na terenie kopalni wapienia w Górażdżach, w pobliżu Strzelec Opolskich oraz w okolicach Zbiornika Turawskiego - gdzie i my go spotkaliśmy...

Żmija zygzakowata Vipera berus

Hura! W końcu dopisało nam szczęście! Sfotografowaliśmy jedynego w kraju jadowitego węża – żmiję zygzakowatą Vipera berus. I choć nie raz było nam dane obserwować go w naturze, to do tej pory żaden z napotkanych osobników nie chciał współpracować przed obiektywem. Tym razem było inaczej… Tego pięknego gada, wygrzewającego się w promieniach popołudniowego słońca, spotkaliśmy podczas sobotniego spaceru po Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy, w pobliżu zabudowań mieszkalnych przy lesie w miejscowości Nowa Wieś Goszczańska (woj. dolnośląskie).