Obcy wśród nas – jenot Nyctereutes procyonoides

preparat jenota z kolekcji MŚO, fot. P. Zabłocki

Jenot Nyctereutes procyonoides, przez niektórych zwany też junatem albo szopem ussuryjskim, jest jednym z trzech przedstawicieli rodziny psowatych Canidae żyjących dziko w Polsce. Pierwotną ojczyzną tego ssaka jest południowo-wschodnia Azja (tereny od dorzecza Amuru i Ussuri, przez północne Chiny, północny Wietnam, po Koreę i Japonię), skąd w latach 1928–57 był introdukowany jako łowne zwierzę futerkowe na obszar europejskiej części byłego Związku Radzieckiego (w sumie wypuszczono ponad 9 tysięcy osobników), a także sprowadzony w celach hodowlanych. Duża plastyczność w adaptacji do nowych warunków klima-tycznych i środowiskowych spowodowała, że gatunek zaczął gwałtownie rozprzestrzeniać się w kierunku północnym i zachodnim. Od roku 1935 do 1984 jenoty skolonizowały obszar liczący ponad 1 400 000 km². Dotarły m. in. do Finlandii, Szwecji, Rumunii, Polski, Słowacji, Niemiec, Norwegii, Bułgarii, Mołdawii i na Węgry. Sporadycznie spotykane są też w Austrii, Bośni, Danii, Francji, Holandii, Słowenii, Szwajcarii, a nawet we Włoszech. W Polsce odnotowano je po raz pierwszy w 1955 roku w Puszczy Białowieskiej oraz w okolicach Hrubieszowa na Zamojszczyźnie. Aktualnie gatunek występuje we wszystkich województwach w kraju. W związku z tym, że jest u nas obcym elementem przyrodniczym, został uznany za zwierzę łowne bez okresu ochronnego, na które można polować przez cały rok (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 22.09.2009 r.). 
Jenot przypomina wielkością i wyglądem szopa pracza lub małego psa. Długość jego ciała mierzona od końca pyska do nasady ogona wynosi 53–69 cm, a wysokość w kłębie 30–37 cm. Ogon ma krótki (15–23 cm), gruby i bardzo puszysty. Cechami rozpoznawczymi są też krótkie kończyny oraz niewielka głowa o spiczastym pysku i małych zaokrąglonych uszach. Po bokach głowy występują charakterystyczne bokobrody będące pasmami długich, odstających włosów. Sierść jenota jest niezwykle gęsta, puszysta i bardzo długa (tworzą ją włosy ościste mierzące zimą aż 12 cm długości oraz włosy puchowe). Ubarwienie futra jest zmienne, zwykle brunatno-szare z czarnym nalotem. Futro letnie, pozbawione włosów puchowych, jest jaśniejsze od zimowego. Na pysku występuje czarna plama obejmująca oczy, policzki i bokobrody. Ciemnobrązowe, czasem prawie czarne są również włosy na uszach i kończynach.

Jenot preferuje wilgotne i bogate w podszyt lasy liściaste i mieszane. Ponadto spotykany jest w dolinach rzecznych, turzycowiskach, bagniskach, nad brzegami jezior oraz na terenach rolniczych. Choć należy do rzędu Carnivora – drapieżne, to w zasadzie jest ssakiem wszystkożernym. Odżywia się przede wszystkim padliną, zwłaszcza w okresie zimowym, chętnie poluje na drobne ssaki i ptaki, nie gardzi też ptasimi jajami, płazami i gadami, bęzkręgowcami, jak i pokarmem roślinnym – owocami i różnymi nasionami. Prowadzi głównie nocny tryb życia, jednak w okresie wychowu potomstwa aktywny jest też w ciągu dnia. Jako kryjówki wykorzystuje chętnie nory borsuków lub lisów, wypróchniałe pnie drzew, wykroty, czy zarośla. W czasie mroźnej zimy może zapadać w trwający kilka tygodni sen zimowy.

Jest to gatunek monogamiczny. Samce i samice łączą się w pary jesienią – zwykle w październiku i listopadzie, a sezon godowy przypada w lutym i marcu. Młode, najczęściej w liczbie 7–9 (maks. 16), przychodzą na świat na przełomie kwietnia i maja, i już po 8 tygodniach opuszczają gniazdo. Usamodzielniają się dopiero w wieku 4–5 miesięcy, a dojrzałość płciową osiągają w 9–11 miesiącu życia. Na wolności jenoty dożywają do 7–8 lat, jednak rzadko osiągają wiek 3 lat. Główną przyczyną wysokiej śmiertelności, która najwyższa jest w pierwszych miesiącach życia, są choroby – wścieklizna i świerzb oraz drapieżnictwo ze strony wałęsających się psów, wilków, a nawet borsuków. 

Preparat dermoplastyczny jenota zaewidencjonowany w kolekcji przyrodniczej Muzeum Śląska Opolskiego pod numerem MŚO/P/10863 wykonano w Pracowni  Preparowania Zwierząt w Przyszowicach koło Gliwic. Okaz jenota został odstrzelony (zgodnie obowiązującym prawem łowieckim) dnia 05.10.2008 roku w pobliżu wsi Borki Małe, gm. Olesno, woj. opolskie przez p. Norberta Smyrka z Koła Łowieckiego „Uroczysko” i przekazany do Muzeum przez p. Błażeja Wolnego z Olesna w celu spreparowania. Aktualnie okaz jenota eksponowany jest na czasowej wystawie poświęconej faunie Parku Krajobrazowego „Góra św. Anny”, która mieści się w siedzibie Działu Przyrody MŚO w Górze św. Anny.