Porcelanki Cypraeidae

Wpatrując się w gładkie, lśniące i ozdobione barwnymi wzorami muszle porcelanek Cypraeidae nie sposób nie poddać się ich urokowi. Twórcy tych olśniewających „budowli” liczą około 200 gatunków i zasiedlają głównie przybrzeżną strefę ciepłych, pełnosłonych mórz świata, zwłaszcza obszary raf koralowych. Nazwa rodziny nie wywodzi się wcale od porcelany, lecz dokładnie odwrotnie – to porcelana zyskała swoją nazwę właśnie od błyszczących muszelek tych ślimaków morskich, które w języku włoskim określano jako porceletta. Włoska nazwa, znacząca dosłownie „mała świnka”, nawiązuje z kolei do charakterystycznego wyglądu podstawy muszli ślimaka Cypraea lurida z Morza Śródziemnego, który przypomina świński ryjek. Sprowadzona w Średniowieczu do Europy chińska ceramika niejednego wprawiła w zachwyt, a jej zjawiskowy wygląd porównywano do równie pięknie połyskujących muszli porcelanek. Przez długie lata uważano nawet, że to właśnie muszle porcelanek służą Chińczykom do produkcji porcelanowych naczyń. 

muszle porcelanek Cypraeidae z kolekcji MŚO: 1 - porcelanka tygrysia Cypraea tigris, 2 - porcelanka brodawkowata C. staphylea, 3 - porcelanka czekoladowa C. mauritiana, 4 - porcelanka rysia C. lynx, 5 - porcelanka mapa C. mappa, 6 - porcelanka arabska C. arabica, 7 - porcelanka wężogłówka C. caputserpentis, 8 - porcelanka błędna C. errones, 9 - porcelanka mlecznoplamista C. vitellus, 10 - porcelanka Izabella C. isabella, 11 - porcelanka krecia C. talpa, 12 - porcelanka żółwia C. testudinaria, fot. P. Zabłocki

porcelanka panterza z kolekcji MŚO, fot. M. Wolny

Nietuzinkowy wygląd muszli tych ślimaków sprawił również, że stały się one przedmiotami, którym zaczęto przypisywać moc magiczną, a nawet uzdrawiającą. W czasach starożytnych w kształcie spodniej strony skorupek porcelanek doszukiwano się podobieństwa do żeńskich zewnętrznych narządów płciowych, co zaowocowało używaniem ich jako amuletów chroniących kobiety przed bezpłodnością lub wpływających na pomyślny przebieg ciąży. W kulturze śródziemnomorskiej w tej materii szczególnie zasłynęła porcelanka panterza Cypraea pantherina, która ponadto w starożytnej Grecji poświęcona była kultowi bogini miłości – Afrodycie, a jej muszle jako świętość przechowywano w sanktuarium w Knidos. Nie zawsze jednak miały one tak „majestatyczne” znaczenie, w samym bowiem Rzymie zawieszane przed domem symbolizowały miejsce uciech cielesnych. Atrakcyjny wygląd muszli porcelanek uczynił z nich także przedmioty, z którymi człowiek zaczął obcować na co dzień. Skorupki wielu gatunków, określanych wspólną nazwą kauri, stały się nieodłącznym elementem strojów i masek obrzędowych, przyozdabiano nimi broń, instrumenty muzyczne, upiększały nawet przedmioty codziennego użytku. Zasłynęły wreszcie jako jeden z najstarszych środków płatniczych i choć trudno w to uwierzyć, to takie „wapienne” pieniądze jeszcze do niedawna można było spotkać w obiegu na terytorium Afryki. Jako płacideł używano zwykle dwóch niewielkich gatunków kauri z wód Indopacyfiku – monetki Cypraea moneta i porcelanki złotopierścieniowej C. annulus. Pierwsze informacje o takim zastosowaniu ich muszli pochodzą z Azji Wschodniej, głównie Chin, gdzie jako waluta obiegowa znane były już w XVI w. p.n.e. Największą jednak popularność zyskały na kontynencie afrykańskim. Importowane tam od XI w. n.e., początkowo przez Arabów, później przez kupców z Europy, cieszyły się ogromnym popytem, a z handlu tego czerpano niewiarygodne zyski. Zainteresowanie tubylców towarem było tak duże, że sprowadzane tam w ogromnych ilościach muszle, przede wszystkim z obszaru Malediwów, z czasem zyskały na wartości i stały się powszechnym środkiem płatniczym. Szacuje się, że w samym tylko wieku XIX na Czarny Ląd wwieziono blisko 75 miliardów muszli, co odpowiada ciężarowi 115 000 ton. Maleńkie kauri znalazły również zastosowanie w Europie. Na przykład na Bałkanach do dzisiaj używane są do upiększania strojów ludowych. Zresztą nie trzeba szukać daleko – stały się także ozdobą kapeluszy naszych górali podhalańskich. 

porcelanki - monetka i złotopierścieniowa ze zbiorów MŚO, fot. P. Zabłocki