Albinosy są wśród nas...

    W kolekcjach przyrodniczych wielu muzeów na świecie znajdują się okazy zwierząt o nietypowym ubarwieniu. Odstępstwa od właściwego dla gatunku zabarwienia mogą występować na tle braku, niedoboru, bądź nadmiaru pigmentu. Anomalia barwna wynikająca z nieobecności w skórze i jej wytworach (łuskach, włosach, pazurach, piórach), a także tęczówce oka barwnika melaniny zwana jest albinizmem (bielactwem). W przypadku, gdy w powłokach ciała stwierdza się niedobór pigmentu mówimy o leucyzmie, a gdy jest go za dużo anomalię taką określamy mianem melanizmu. Wszystkie z wymienionych form nietypowego zabarwienia występują w świecie zwierząt stosunkowo rzadko, przy czym albinosy obserwuje się zdecydowanie częściej i to wśród przedstawicieli różnych taksonów: ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków, w tym człowieka.

Albinizm utrzymujący się przez całe życie osobnika jest skutkiem wady genetycznej (bielactwo wrodzone) polegającej na braku wytwarzania enzymu tyrozynazy lub innych uczestniczących w procesie syntezy melaniny. Typowe albinosy posiadają różowawą skórę, białą sierść, łuski lub pióra oraz czerwony kolor oczu, który jest efektem prześwitywania naczyń krwionośnych przez bezbarwną tęczówkę. Czasem zdarza się, że albinizm może mieć formę częściową, wtedy tylko niektóre partie ciała są białe, pozostałe mają normalną barwę. Należy nadmienić, że bielactwo wrodzone jest najczęściej niekorzystne dla osobnika, gdyż wyróżniające go ubarwienie powoduje, że staje się łatwo zauważoną ofiarą lub szybciej zdemaskowanym drapieżnikiem i tym samym zwiększa śmiertelność. Przez swą odmienność trudniej mu również znaleźć partnera. Ponadto albinizm może prowadzić do upośledzenia wzroku lub słuchu, zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego, często towarzyszą mu także inne choroby .

U niektórych gatunków bielactwo pojawia się okresowo i związane jest z adaptacją do zmieniających się pór roku. Taka sytuacja ma miejsce zwłaszcza u gatunków zwierząt zamieszkujących rejony dalekiej północy, jak np. lis polarny Vulpes lagopus i pardwa mszarna Lagopus lagopus, choć zmiana ciemnej szaty letniej na białą zimową zachodzi także u żyjącego w Polsce gronostaja Mustela erminea, czy zająca bielaka Lepus timidus. Przyczyną sezonowego bielactwa jest wyłączanie genu (genów) kodującego białko enzymatyczne odpowiedzialne za syntezę melaniny, na skutek obniżenia się temperatury otoczenia i/lub skrócenia dnia. Albinizm fizjologiczny dotyczy jedynie barwy sierści lub piór, bez zmiany barwy oka. U gatunków żyjących w strefie klimatycznej, w której przed dłuższy okres czasu utrzymuje się pokrywa śnieżna zmiana barwy letniej na zimową ma znaczenie adaptacyjne. Z jednej strony można stać się niewidocznym na tle śniegu dla oczu potencjalnego drapieżnika i tym samym ujść z życiem, z drugiej zaś, jeśli jest się drapieżcą ułatwia ona ukrycie się przed ofiarą i zapewnia skuteczne polowanie.

W zbiorach Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego znajduje się okaz albinotycznego kreta Talpa europaea (nr inwentarzowy MŚO/P/9902). Eksponat pozyskano do kolekcji teriologicznej 8 kwietnia 1970 roku na drodze zakupu od Edmunda Broczkowskiego, ówczesnego preparatora Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Osobnik został schwytany 18 lipca 1968 roku na łące graniczącej z lasem w miejscowości Złotogłowice, gm. Nysa, woj. opolskie. Okaz wykazuje albinizm częściowy, umaszczenie jego sierści jest białe z wyjątkiem trzech niewielkich ciemnych plam znajdujących się po bokach szyi i przy nasadzie ogona.

albinotyczny kret Talpa europaea, fot. P. Zabłocki

Ponadto posiadamy okazy zwierząt, u których albinizm ma charakter sezonowy. Są to: gronostaj Mustela erminea w szacie zimowej (nr inw. MŚO/P/6557), zając polarny Lepus arcticus w szacie zimowej (MŚO/P/11535), pardwa górska Lagopus muta w szacie zimowej (MŚO/P/11553). 

gronostaj Mustela erminea, fot. P. Zabłocki

pardwa górska Lagopus muta, fot. M. Wolny

zając polarny Lepus arcticus, fot. M. Wolny

W archiwum działu przechowujemy także fotografię albinotycznego osobnika wróbla Passer domesticus, schwytanego podczas prowadzonych prac obrączkarskich 12 października 2008 roku w Oleśnie, woj. opolskim. Osobnik po oznakowaniu (nr obrączki NN 05183) był widywany w miejscu obrączkowania jeszcze przez kilka następnych tygodni. Ptak wykazywał cechy albinizmu całkowitego, jego upierzenie było czysto białe, a oczy koloru czerwonego. Taki rodzaj albinizmu u ptaków zdarza się przeciętnie raz na 1800 osobników danego gatunku. Częściej spotykamy się u ptaków z bielactwem częściowym, dotyczącym tylko niektórych partii ciała, pojedynczych piór, a nawet ich fragmentów.

albinotyczny wróbel Passer domesticus, fot. M. Wolny