Sprawozdanie z obrączkowania ptaków na Opolszczyźnie w latach 2007-2008

   Pracownicy Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego są współpracownikami Stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku, posiadającymi licencję na chwytanie i znakowanie dzikich ptaków w Polsce. Uprawnienia te wykorzystują na co dzień w swojej pracy naukowo-badawczej i dydaktycznej, obrączkując ptaki głównie na terenie Opolszczyzny i Dolnego Śląska. 
  W latach 2007-2008 w województwie opolskim obrączkowano ptaki w 21 miejscowościach położonych na obszarze 13 gmin (Tab. 1). Prace obrączkarskie prowadzono przez 55 dni w roku 2007, a w kolejnym przez 118. Większość ptaków odłowiono przy użyciu standardowych sieci ornitologicznych typu Mist-Nets, nieliczne (szponiaste Falconiformes, dzierzby Lanidae) z wykorzystaniem pułapki z przynętą. W okresie jesienno-zimowym ptaki chwytano przy karmniku ustawionym w pobliżu muzeum, w którym regularnie uzupełniano karmę. Pisklęta ptaków budujących gniazda otwarte obrączkowano po uprzednim zlokalizowaniu lęgu, a dziuplaków podczas kontroli zawieszonych wcześniej w tym celu budek lęgowych. W latach 2007-2008 zaobrączkowano ogółem 3736 osobników z 65 gatunków, w tym 549 piskląt i 3187 ptaków lotnych (Tab. 2). Wśród piskląt najliczniej znakowane były: bogatka Parus major (212 osobników), szpak Sturnus vulgaris (135) i modraszka Cyanistes caeruleus (65), a z ptaków lotnych gatunki: bogatka (1077), dzwoniec Carduelis chloris (669), czyż Carduelis spinus (227), wróbel Passer domesticus (209), modraszka (163), rudzik Erithacus rubecula (143) i szczygieł Carduelis carduelis (142). Z ciekawszych gatunków oznakowanych podczas prac terenowych należy wymienić: turkawkę Streptopelia turtur, srokosza Lanius excubitor, muchołówkę małą Ficedula parva, jera Fringilla montifringilla i wilgę Oriolus oriolus. Warto również dodać, że udało się zaobrączkować 5 piskląt i 5 osobników dorosłych błotniaka łąkowego Circus pygargus – rzadkiego ptaka drapieżnego na Opolszczyźnie. Były to jedyne osobniki tego gatunku oznakowane w tym okresie na tym obszarze.

zaobrączkowane pisklę szpaka Sturnus vulgaris, 
fot. P. Zabłocki

muchołówka mała Ficedula parva, fot. M. Wolny

samiec jera Fringilla montifringilla, fot. M. Wolny 

  W trakcie badań uzyskano już kilka interesujących wiadomości powrotnych (ponowne stwierdzenie zaobrączkowanego osobnika). Schwytano ptaki oznakowane wcześniej przez innych obrączkarzy, a także otrzymano informacje o występowaniu w innych miejscach ptaków zobrączkowanych przez nas. Poniżej przedstawiamy najciekawsze widomości powrotne:

· szpak (obrączka HE 55787) złapany 10.09.2008 na zbiorowym noclegowisku w pobliżu miejscowości Jasiona, gm. Zdzieszowice, zaobrączkowany jako pisklę 19.06.2008 w Komornikach, gm. Strzeleczki przez zespół obrączkarski „Silesiana” (13km od miejsca ponownego stwierdzenia);

· para łabędzi niemych Cygnus olor (♀ AC 0530, ♂ AC 0531) obserwowana z pisklętami 13.09.2008 na stawach koło Obrowca, gm. Gogolin, oznakowana 23.12.2001 w Krapkowicach przez Joachima Siekierę (stwierdzona po 2456 dniach);

· samiec dzwońca (JB 17538) schwytany przy karmniku 15.12.2007 w Górze Św. Anny, gm. Leśnica, zaobrączkowany jako ptak w drugim kalendarzowym roku życia 12.02.2005 w Łowkowicach, gm. Strzeleczki przez Joachima Siekierę (odnotowany po 1036 dniach);

· samiec potrzosa Emberiza schoeniclus (KN 79174) odłowiony 18.05.2008 koło miejscowości Szczedrzyk, gm. Ozimek, oznakowany 04.08.2006 na Zb. Turawskim przez Wojciecha Błędowskiego (stwierdzony po 652 dniach);

· samiec bogatki (KZ 80689) złapany w sieci 06.10.2008 w Oleśnie, zaobrączkowany 01.05.2008 w Kucobach, gm. Olesno przez Mariana Koźlika (stwierdzony po 158 dniach, dystans 13km);

· samiec dzwońca (JB 43353) oznakowany przez nas 24.09.2007 koło Jasionej, gm. Zdzieszowice, został schwytany 03.02.2008 przez Joachima Siekierę w Żywocicach, gm. Gogolin (po 132 dniach od zaobrączkowania);

· samica bogatki (K1C 6540) zaobrączkowana przez nas 29.10.2008 w Górze Św. Anny, gm. Leśnica, została złapana 27.02.2009 w Czechach w miejscowości Przerów koło Ołomuńca (po 121 dniach, dystans 122km).

Dane o wszystkich zaobrączkowanych ptakach przechowywane są w elektronicznej bazie stacji Ornitologicznej Muzeum i Instytutu Zoologii PAN w Gdańsku, która jest członkiem Europejskiej Unii Obrączkowania Ptaków (EURING). Prowadzone przez pracowników Działu Przyrody badania stały się również doskonałą okazją do realizacji działalności dydaktycznej. Zajęcia terenowe „Obrączkowanie główną metodą badania ptasich wędrówek” są najczęściej wybieranymi z szerokiej oferty edukacyjnej działu. W latach 2007-2008 przeprowadzono łącznie 77 zajęć dla 1969 osób w różnym wieku – od przedszkolaków po słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Uczestnicy tej niecodziennej lekcji przyrody mogą „na żywo” nauczyć się rozpoznawania pospolitych gatunków ptaków, przypatrzeć się badaniom naukowym, zaznajomić się z prawem dotyczącym ochrony zwierząt, a także zaszczepić w sobie umiłowanie i poszanowanie dla przyrody. Warto nadmienić, że jesteśmy jedynym muzeum w Polsce, w którego ofercie edukacyjnej na stałe zagościło obrączkowanie ptaków.

Tab. 1. Wykaz miejscowości wraz z liczbą oznakowanych w nich ptaków w latach 2007-2008.

lp.	miejscowość	gmina	liczba osobników
1	Niekazanice	Branice	1
2	Zubrzyce	Głubczyce	5
3	Gogolin	Gogolin	11
4	Obrowiec		189
5	Bąków	Grodków	5
6	Filownia	Krapkowice	21
7	Góra Św. Anny	Leśnica	2041
8	Krasowa		6
9	Łąki Kozielskie		21
10	Zalesie Śląskie		1
11	Grodzisko	Olesno	10
12	Olesno		817
13	Wysoka		2
14	Pępice	Olszanka	14
15	Szczedrzyk	Ozimek	18
16	Strzelce Opolskie	Strzelce Opolskie	1
17	Rzędów	Turawa	9
18	Czarnocin	Zalesie Śląskie	155
19	Januszkowice	Zdzieszowice	2
20	Jasiona		381
21	Raszowa		26

Tab. 2. Liczba zaobrączkowanych osobników z poszczególnych gatunków w latach 2007-2008, 

z podziałem na pisklęta i ptaki lotne.

lp.	nazwa łacińska	nazwa polska	pisklęta	lotne	razem
	Anseriformes	blaszkodziobe
1	Cygnus olor	łabędź niemy	3	-	3
	Falconiformes	szponiaste
2	Circus pygargus	błotniak łąkowy	5	5	10
3	Circus aeruginosus	błotniak stawowy	5	-	5
4	Accipiter nisus	krogulec	-	1	1
5	Falco tinnunculus	pustułka	2	-	2
	Columbiformes	gołębiowe
6	Columba palumbus	grzywacz	1	-	1
7	Streptopelia decaocto	sierpówka	2	3	5
8	Streptopelia turtur	turkawka	-	1	1
	Strigiformes	sowy
9	Strix aluco	puszczyk	4	2	6
	Apodiformes	jerzykowe
10	Apus apus	jerzyk	-	1	1
	Piciformes	dzięciołowe
11	Dendrocopos major	dzięcioł duży	-	8	8
12	Dendrocopos medius	dzięcioł średni	-	4	4
	Passeriformes	wróblowe
13	Hirundo rustica	dymówka	-	25	25
14	Delichon urbicum	oknówka	-	1	1
15	Motacilla alba	pliszka siwa	1	1	2
16	Anthus trivialis	świergotek drzewny	-	1	1
17	Lanius collurio	gąsiorek	24	15	39
18	Lanius excubitor	srokosz	-	3	3
19	Troglodytes troglodytes	strzyżyk	-	3	3
20	Prunella modularis	pokrzywnica	-	6	6
21	Erithacus rubecula	rudzik	-	143	143
22	Phoenicurus ochruros	kopciuszek	8	20	28
23	Phoenicurus phoenicurus	pleszka	-	3	3
24	Saxicola rubicola	kląskawka	11	-	11
25	Turdus merula	kos	11	20	31
26	Turdus pilaris	kwiczoł	6	7	13
27	Turdus philomelos	śpiewak	14	6	20
28	Locustella naevia	świerszczak	-	1	1
29	Acrocephalus palustris	łozówka	-	1	1
30	Hippolais icterina	zaganiacz	-	6	6
31	Phylloscopus trochilus	piecuszek	-	4	4
32	Phylloscopus collybita	pierwiosnek	-	43	43
33	Sylvia atricapilla	kapturka	-	83	83
34	Sylvia borin	gajówka	-	3	3
35	Sylvia communis	cierniówka	6	6	12
36	Sylvia curruca	piegża	-	3	3
37	Sylvia nisoria	jarzębatka	7	1	8
38	Regulus regulus	mysikrólik	-	3	3
39	Muscicapa striata	muchołówka szara	6	3	9
40	Ficedula hypoleuca	muchołówka żałobna	-	28	28
41	Ficedula parva	muchołówka mała	-	2	2
42	Aegithalos caudatus	raniuszek	-	13	13
43	Cyanistes caeruleus	modraszka	65	163	228
44	Parus major	bogatka	212	1077	1289
45	Periparus ater	sosnówka	-	6	6
46	Poecile montanus	czarnogłówka	-	6	6
47	Poecile palustris	sikora uboga	-	29	29
48	Sitta europaea	kowalik	-	26	26
49	Certhia brachydactyla	pełzacz ogrodowy	-	3	3
50	Certhia familiaris	pełzacz leśny	3	5	8
51	Emberiza calandra	potrzeszcz	4	-	4
52	Emberiza citrinella	trznadel	-	2	2
53	Emberiza schoeniclus	potrzos	-	1	1
54	Fringilla coelebs	zięba	-	44	44
55	Fringilla montifringilla	jer	-	10	10
56	Carduelis chloris	dzwoniec	-	669	669
57	Carduelis spinus	czyż	-	227	227
58	Carduelis carduelis	szczygieł	-	142	142
59	Carduelis cannabina	makolągwa	4	1	5
60	Coccothraustes coccothraustes	grubodziób	-	8	8
61	Passer domesticus	wróbel	-	209	209
62	Passer montanus	mazurek	3	32	35
63	Sturnus vulgaris	szpak	135	45	180
64	Oriolus oriolus	wilga	-	1	1
65	Garrulus glandarius	sójka	7	2	9
	RAZEM		549	3187	3736