Życzenia Świąteczne

samiec straszki pospolitej Sympecma fusca

Niewtajemniczonym wyjaśniamy, że obie straszki (straszka pospolita Sympecma fusca i straszka syberyjska S. paedisca) są jedynymi europejskimi ważkami, spędzającymi okres zimowy w postaci dojrzałej - dzięki swojemu kryptycznemu ubarwieniu są prawie niewidoczne, gdy siedzą na źdźbłach traw na śródleśnych polanach w oczekiwaniu na wiosnę...

 

Więcej o niestrasznych straszkach można poczytać tutaj: Nasze pierwsze spotkanie ze straszką syberyjską.

Rozpoznawanie dzwońca Carduelis chloris i czyża Carduelis spinus dla najmłodszych (kolorowanka)

Po pięciu gatunkach sikor (patrz tutaj: Rozpoznawanie bogatki i modraszki oraz tutaj: Rozpoznawanie szarytki, sosnówki i czubatki) oraz wróblu i mazurku (patrz tu: Rozpoznawanie wróbla i mazurka) proponujemy naukę rozpoznawania kolejnych gatunków ptaków dla najmłodszych w formie kolorowanki. Przedstawiamy dziś dwa gatunki łuszczaków - dzwońca Carduelis chloris i czyża Carduelis spinus.

Dzwoniec Carduelis chloris - największy gatunek spośród zielono ubarwionych krajowych łuszczaków, wielkości wróbla Passer domesticus czy zięby Fringilla coelebs. Po bogatce Parus major i modraszce Cyanistes caeruleus jest najczęściej widywanym w przydomowych karmnikach gatunkiem ptaka. Odwiedza je zwykle w dużych stadach. W ubarwieniu dzwońca dominują barwy: zielona, żółta, szara i beżowa. Ma krępą sylwetkę z wąskimi skrzydłami. Stosunkowo masywny dziób jest zawsze jasno ubarwiony. Samiec, którego przedstawia nasza kolorowanka, ma zieloną głowę i grzbiet oraz zielonożółty spód ciała. Policzki, boki ciała i częściowo skrzydła mają barwę szarą. Lotki pierwszorzędowe są czarniawe z jasnoszarymi końcami, ich zewnętrzne chorągiewki i pióra skrzydełka (patrz: schemat upierzenia skrzydła ptaka wróblowego Passeriformes) są intensywnie żółte. Na kuprze znajduje się żółtawozielona plama. Środkowe sterówki, podobnie jak końce pozostałych piór ogona są czarne, nasadowe części zewnętrznych sterówek są intensywnie żółte. Jesienią duża część pokryw ciała ma beżowoszare zakończenia, które do wiosny ulegają wytarciu, przez co ubarwienie staje się żywsze i bardziej skontrastowane. Samice mają znacznie mniej zieleni w upierzeniu, bardziej brudnoszary grzbiet i spód ciała, mają też mniej żółtej barwy na skrzydłach i ogonie.

Czyż Carduelis spinus - dużo mniejszy i drobniejszy od dzwońca (wielkości modraszki), bardzo ruchliwy łuszczak o szpiczastym dziobie. Podobnie jak dzwoniec, w karmnikach pojawia się zwykle w dużych stadach, w niektóre zimy mają miejsca większe naloty tego gatunku. Samiec, którego przedstawia nasza kolorowanka, ma czarną czapeczkę i krawacik, zielony grzbiet i policzki oraz żółtozieloną pierś, brew, boki szyi i spód ciała. Grzbiet i boki ciała są czarniawo kreskowane. Na czarnych skrzydłach znajdują się dwa wyraźne pasy: jeden żółtozielony na średnich pokrywach, drugi - szerszy intensywnie żółty na dużych pokrywach i wzdłuż nasad lotek pierwszorzędowych. Zewnętrzne chorągiewki lotek także mają żółte krawędzie. Na kuprze znajduje się żółta plama. Środkowe sterówki są czarniawe, końce pozostałych piór ogonowych także, ich żółte nasady tworzą dwie duże intensywnie żółte plamy na ogonie. Samice są mniej kontrastowo ubarwione, mają mniej żółtej i zielonej barwy, są także intensywniej kreskowane na spodzie i wierzchu ciała.

zadanie dla najmłodszych KOLOROWANKA - wydrukuj i pokoloruj, ryc. P. Zabłocki

Przyłbice Cassidae

Nazwy taksonomiczne istot żywych zamieszkujących naszą planetę są często odzwierciedleniem ich wyglądu zewnętrznego. Trafnym przykładem jest nazwa przyłbice Cassidae, zarezerwowana dla liczącej około 60 gatunków rodziny ślimaków morskich, których muszle, zwłaszcza największych przedstawicieli tego taksonu, przypominają kształtem hełmy żołnierzy rzymskich. Występują na całym świecie od strefy umiarkowanej do tropikalnej, głównie w Oceanie Indyjskim i Oceanie Spokojnym oraz Morzu Karaibskim, zasiedlając piaszczyste lub muliste dno strefy litoralnej. Są zwierzętami mięsożernymi, a w ich „karcie dań” najczęściej występują jeżowce. W sztuce polowania wykorzystują zdolność wydzielania substancji jadowych, którymi porażają system nerwowy swoich ofiar. 

Muszle przyłbic są przeważnie grubościenne, a ich powierzchnię zewnętrzną, która rzadko jest całkowicie gładka, zdobią liczne zgrubienia, fałdy, żebra czy guzopodobne wyrostki. Cechą charakterystyczną dojrzałych osobników jest posiadanie muszli z w pełni wykształconą tarczą, powstałą z szeroko rozrośniętych i spłaszczonych brzegów wąskiego ujścia, która zwykle przyjmuje jaskrawe zabarwienie (pomarańczowe, różowe, łososiowe). Struktura ta wraz z uzębionymi krawędziami otworu muszli stanowi często główną ozdobę niektórych gatunków. Jednym z najbardziej znanych reprezentantów rodziny Cassidae jest żyjąca w Indopacyfiku i Morzu Czerwonym przyłbica rogata Cassis cornuta, której prawdziwy powód do dumy stanowi największa wśród wszystkich przyłbic muszla, osiągająca u samic tego gatunku maksymalną wysokość 41 cm. Masywnej muszli, z wierzchu barwy kremowoszarej, groźnego wyglądu dodają długie, podobne do rogów wyrostki, którym gatunek zawdzięcza swoją nazwę. 

muszla przyłbicy rogatej Cassis cornuta ze zbiorów MŚO

Nieco mniejszym przedstawicielem tej grupy morskich ślimaków, ale o równie imponujących rozmiarach muszli (maksymalna wielkość osiąga 30 cm) jest przyłbica królewska Cassis tuberosa z wód Morza Karaibskiego. Dodatkowym atutem jej „wapiennego pałacu” jest cielistego koloru tarcza, ozdobiona białymi, kontrastującymi z ciemnobrązowym tłem zębami. Najatrakcyjniejsze muszle przyłbic, zwłaszcza gatunków o żywych barwach, jak przyłbica byczy pysk Cypraecassis rufa z Indopacyfiku, znalazły zastosowanie w przemyśle jubilerskim i pamiątkarskim. Już w XV w. we Włoszech ze skorupek tego ślimaka powstawały zapierające dech w piersiach miniaturowe płaskorzeźby – kamee. Misterne cacka, przedstawiające najczęściej popiersia kobiet i sceny mitologiczne, wyróżniały się nadzwyczajnym kunsztem i starannością wykonania.

muszla przyłbicy królewskiej Cassis tuberosa z kolekcji MŚO

muszla przyłbicy byczy pysk Cypraecassis rufa ze zbiorów MŚO

Krogulec Accipiter nisus - samiec w upierzeniu dorosłym (adulturalnym)

dorosły samiec krogulca

Kolejny krogulec Accipiter nisus pojawił się przy naszym muzealnym karmniku. Ten zwinny i spostrzegawczy drapieżnik bardzo szybko odnajduje w terenie miejsca koncentracji ptaków. Okolice karmników z niezliczoną rzeszą stołujących się w nich sikor i łuszczaków, stanowią dla niego doskonałą bazę pokarmową. Zajęte żerowaniem ptaki mogą wszak stać się jego zdobyczą. Szanse są jednak wyrównane, zwykle tylko część ptaków żeruje w stołówce - pozostałe bacznie obserwują okolicę i głośno alarmują, gdy tylko zauważą szybko przemykającą w gęstwinie gałęzi sylwetkę swojego najgroźniejszego prześladowcy - krogulca. Niektóre osobniki widujemy nawet po kilka razy dziennie przy naszym karmniku, ale bardzo rzadko obserwujemy udane polowania. Od początku października udało nam się schwytać w sieci już cztery osobniki tego gatunku (trzy samce i jedną samicę), wszystkie jak dotąd były ptakami w upierzeniu młodocianym (pierwszorocznym). W końcu nam się poszczęściło i w sieci "zadyndał" długo oczekiwany pięknie ubarwiony dorosły samiec... ;-). Jeżeli chcecie porównać szczegóły jego upierzenie z ptakiem w szacie juwenalnej, koniecznie zajrzyjcie tutaj: Krogulec - postrach karmnikowych bywalców.

dorosły samiec w pełnej krasie...

pomarańczowe ubarwienie boków piersi u dorosłego samca przechodzi płynnie na pokrywy boków ciała; długie szpony umożliwiają temu drapieżnikowi wyciąganie ptaków nawet spośród gęstych gałęzi...

wierzch ciała dorosłego samca jest ciemnoszary o wyraźnym niebieskawym odcieniu

spód ciała jest bardziej białawy (nie żółtawy jak w upierzeniu juwenalnym - młodocianym), prążkowanie zwłaszcza na piersi i pokrywach boków ciała ma zabarwienie pomarańczowe, a prążki są drobniejsze niż u ptaków młodocianych

podobnie jak w upierzeniu juwenalnym na sterówkach widoczne są cztery wyraźne pasy, sterówki mają jednak bardziej szaroniebieski odcień

położenie oczu w czaszce zapewnia duży kąt obuocznego widzenia, co znacznie ułatwia śledzenie uciekającej w locie ofiary i określenie odległości od niej...

ten osobnik ma intensywnie żółtą tęczówkę oka oraz pomarańczowy dół policzków

tak ubarwionego osobnika możemy oznaczyć: jesienią - jako PO1 - po pierwszym kalendarzowym roku życia (czyli w drugim lub dalszym kalendarzowym roku życia), wiosną - jako PO2 - po drugim kalendarzowym roku życia (czyli w trzecim lub dalszym kalendarzowym roku życia)

drapieżnik, mimo że trzymany w rękach, od razu skupił wzrok na przelatującej w pobliżu bogatce Parus major...

ten schwytany przez nas 01.01.2010 r. osobnik miał intensywnie pomarańczową tęczówkę oka, jednolicie pomarańczowy dół policzków i prążkowanie na piersi - wiek tak ubarwionego samca może być określony: jesienią - jako PO2 - po drugim kalendarzowym roku życia (czyli w trzecim lub dalszym roku życia), wiosną - jako PO3 - po trzecim kalendarzowym roku życia (czyli w czwartym lub dalszym kalendarzowym roku życia)

miał on jeszcze ciemniejszy, niemalże grafitowy wierzch ciała, o jeszcze bardziej wyraźnym niebieskawym odcieniu

prążki na piersi, bokach ciała i brzuchu miał jednolicie pomarańczowe, pokrywy podskrzydłowe z łososiowym odcieniem, a lotki o prawie białym tle z ciemnoszarym prążkowaniem

Rozpoznawanie kolejnych sikor dla najmłodszych: szarytka Poecile palustris, sosnówka Periparus ater i czubatka Lophophanes cristatus (kolorowanka)

Zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami publikujemy post poświęcony rozpoznawaniu ptaków dla najmłodszych. Kolorowanki są doskonałym sposobem nauki identyfikacji ptaków. Podczas kolorowania lepiej zapamiętujemy jak są ubarwione, jakie mają cechy charakterystyczne i czym różnią się od bliskich krewniaków. Nawet doświadczeni ornitolodzy często sporządzają dokładne opisy i schematyczne rysunki widzianych po raz pierwszy gatunków. Tak więc po bogatce i modraszce (patrz tutaj: Rozpoznawanie sikor dla najmłodszych...) proponujemy dziś naukę rozpoznawania trzech kolejnych gatunków sikor: szarytki Poecile palustris (inaczej zwanej sikorą ubogą), sosnówki Periparus ater i czubatki Lophophanes cristatus. Spośród polskich gatunków sikor, które prezentujemy w formie kolorowanek, usunęliśmy czarnogłówkę, której raczej nie zobaczymy w przydomowych karmnikach, bowiem nie korzysta ona z wystawianego w nich pokarmu. Za to już wkrótce pojawią się na naszym blogu kolejne gatunki ptaków, które możemy obserwować przy ptasich stołówkach...

Szarytka Poecile palustris - gatunek wielkości modraszki. Po bogatce i modraszce jest najczęściej widywanym przy karmnikach gatunkiem sikory. Ubarwienie ma skromne - ubogie w kolory (stąd dawna nazwa - sikora uboga). Ma ciepłobrązowy wierzch ciała i beżowy spód. Występuje u niej biały policzek, błyszcząca czarna "czapeczka" na wierzchu głowy oraz mała czarna plamka pod dziobem. 
Szarytka i czarnogłówka Poecile montanus, której nie pokazujemy na kolorowankach, stanowią parę bardzo podobnych gatunków, które trudno odróżnić. Czarnogłówka ma matowoczarną "czapeczkę", której barwa sięga dalej na kark (przez co głowa wydaje się stosunkowo większa) i płynnie przechodzi w bardziej szarobrązowy wierzch ciała. Biała barwa policzka także sięga dalej ku tyłowi, a czarna plama pod dziobem jest większa. Jasne krawędzie lotek drugorzędowych tworzą jasny wyraźny panel na złożonym skrzydle. Najłatwiejszym sposobem rozróżnienia tych gatunków jest poznanie ich charakterystycznych głosów.

Sosnówka Periparus ater - najmniejsza z krajowych sikor, zgodnie z nazwą najchętniej przebywa w lasach, a zwłaszcza iglastych. W karmniku pojawia się rzadko, ale w stołówkach zlokalizowanych w pobliżu lasów iglastych chętnie z nich korzysta. Mimo, że jest od niej dużo mniejsza i nie ma intensywnie żółtego brzucha najczęściej jest mylona z bogatką. Dzieje się tak za sprawą podobnej białej plamy na policzku na tle czarnej głowy. Najważniejszą różnicą między tymi gatunkami jest występowanie u sosnówki rozległej białej plamy na potylicy i karku. Wierzch ciała jest u niej szaroniebieski, a pierś i brzuch brudno beżowy o lekko pomarańczowym odcieniu. Tylko u tego gatunku na skrzydle znajdują się dwa, a nie jeden, białe pasy. Pióra na wierzchu głowy często stroszy na kształt małego zaokrąglonego czubka. Pod dziobem ma rozległy czarny "krawacik".

Czubatka Lophophanes cristatus - nieco mniejsza od szarytki o podobnie ubarwionym wierzchu ciała. Najczęściej żeruje w lasach, zwłaszcza iglastych, najrzadziej z prezentowanych sikor korzysta z karmników, właściwie robi to tylko gdy karmnik umieszczony jest w bezpośrednim sąsiedztwie lasu iglastego. Ubarwienie ma skromne: wierzch ciała jest jasnobrązowy, a spód jasnobeżowy. Tylko ten gatunek ma tak wyraźny szpiczasty czubek, składający się z białych czarno zakończonych piórek. Wokół głowy biegnie czarna obroża, zaczynająca się  przy czarnej plamie pod dziobem. Na tle białej głowy, wzdłuż tylnej krawędzi policzka, biegnie czarny pas łączący się z czarnym paskiem ocznym. Oczy, z większej odległości ciemne, mają w rzeczywistości czerwone tęczówki.

zadanie dla najmłodszych KOLOROWANKA - wydrukuj i pokoloruj, ryc. P. Zabłocki