Minotaur z oleskiego lasu

bycznik Typhaeus typhoeus - samiec, fot. M. Wolny

Podczas niedzielnego spaceru po oleskim lesie na drodze stanął nam samiec bycznika Typhaeus typhoeus. I choć krajowa nazwa tego zwierzaka brzmi groźnie, to jednak nie mieliśmy żadnych powodów do paniki, a jedynie do wielkiej radości, bowiem bycznik jest niewielkim (15-24 mm) i rzadkim w Polsce chrząszczem z rodziny gnojarzowatych Geotrupidae. To dopiero druga w naszym życiu obserwacja gatunku i zarazem pierwsza na Opolszczyźnie (w 2001 roku podziwialiśmy go w lesie niedaleko miejscowości Skoroszów na Dolnym Śląsku). Chrząszcz ten z wyglądu przypomina troszkę pospolitego żuka leśnego Anoplotrupes stercorosus, ale ten jest niebieski lub niebiesko-czarny, natomiast ciało bycznika jest mocno czarne i błyszczące. Poza tym samiec bycznika posiada atrybut w postaci trzech "rogopodobnych" wyrostków, które dumnie dźwiga na przedpleczu. Dwa z nich są dłuższe,  skierowane do przodu i umieszczone przed przednimi kątami przedlpecza, zaś trzeci jest wyraźnie krótszy, pionowy i osadzony w środku. U dobrze rozwiniętych samców dłuższe wyrostki są ponadto opatrzone na górze niewielkimi tępymi ząbkami. Właśnie od tych osobliwych, przypominających bycze rogi struktur wywodzi się polska nazwa gatunkowa tego chrząszcza, podobnie jak jej obcojęzyczne odpowiedniki, np. niemiecki - Stierkäfer (chrząszcz byk, Stier to byk), angielski - Minotaur beetle (minotaur - potwór z mitologii greckiej o wizerunku półczłowieka i półbyka), szwedzki Trehornad tordyvel (chrząszcz trzyrożny). Samice tego chrząszcza rogów nie posiadają, a w przedniej części ich przedplecza występuje poprzeczne żeberko z dwoma niewielkimi guzkami po obu stronach. Bycznik jest wyspecjalizowanym koprofagiem, odżywiającym się odchodami dzikich królików Oryctolagus cuniculus oraz ssaków kopytnych, takich jak sarna Capreolus capreolus i jeleń Cervus elephus. Kulki z odchodów transportuje do wygrzebanych w ziemi norek, gdzie larwy wykorzystują je jako pokarm. Jamki mają zwykle ok. 14 mm średnicy i mogą sięgać nawet 1,5 m głębokości (są najgłębsze u koprofagicznych chrząszczy!). Bycznik żyje głównie na terenach piaszczystych, zwykle porośniętych sosną. Postacie dojrzałe aktywne są od jesieni do wiosny. W Polsce spotykany jest sporadycznie. Jego występowanie ogranicza się głównie do zachodniej części kraju (najwięcej stanowisk wykryto na Śląsku oraz w Wielkopolsce). Z powodu ograniczonego zasięgu oraz nieczęstego notowania gatunek umieszczono na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych z kategorią NT (near threatened) - bliski zagrożenia.
Poniżej podajemy szczegółowe dane naszych obserwacji tego gatunku:

Olesno (UTM: CB14, 50°53′47″N, 18°26′10″E), na drodze leśnej, 1♂, 23.03.2014, obs. et det. M. Wolny, P. Zabłocki.

Korzonki (UTM: CB13, 50°51′46″N, 18°22′58″E), na skraju lasu, 1♂, 04.05.2014, obs. et det. M. Wolny, P. Zabłocki.
Wojciechów (UTM: CB14, 50°54′44″N, 18°23′51″E), na śródleśnej drodze, 1♀, 01.06.2014, obs. et det. M. Wolny, P. Zabłocki.