Z notatnika przyrodnika - muzealnika: października 2025

W trakcie ostatniego łapania sów, w sieci wpadły tylko cztery uszatki Asio otus. Wszystkie były samcami. Jednak jak się okazało podczas oględzin, każdy z osobników był w innym wieku. Jeszcze nigdy podczas jednego łapania nie trafiły mi się tak zróżnicowane ptaki. Trzeba też dodać, że osobniki z pozostawionymi nieprzepierzonymi lotkami drugorzędowymi zdarzały mi się bardzo rzadko. Tak więc zróżnicowanie to dało możliwość napisania dzisiejszego posta i podzielenia się cechami, po których można określić wiek u tego gatunku.

Oznaczanie wieku uszatki należy rozpocząć od obejrzenia prążkowania na lotkach drugorzędowych (S-lotki). Lotki szaty juwenalnej (młodocianej) mają tych prążków więcej, są one cieńsze i gęściej rozmieszczone - szczególnie w szczytowej części piór. Na zewnętrznej chorągiewce może być ich 7-8. Lotki szaty dorosłej mają prążków mniej i są one w większych odległościach od siebie, na zewnętrznej chorągiewce może ich być 5-6. Oczywiście, jak to bywa w przyrodzie, nie wszystko jest takie oczywiste i występuje duża zmienność tego wzoru. Czasem widać to na pierwszy rzut oka, czasem trzeba się dokładniej przyjrzeć.

S-lotki samców szaty młodocianej

S-lotki samic szaty młodocianej

S-lotki samców szaty dorosłej

S-lotki samic szaty dorosłej

Drugą ważną cechą jest prążkowanie piór ogona. Młode ptaki mają również gęstsze prążkowanie sterówek (TF-sterówki), a pole na szczycie piór za ostatnim prążkiem jest czyste (z wyjątkiem środkowych TF), pozbawione rysunku w postaci nieregularnych prążków, znaczków czy kropek. Juwenalne sterówki są też bardziej spiczasto zakończone. Pióra szaty dorosłej są zaokrąglone na szczycie, a w polu za ostatnim prążkiem występuje rysunek w postaci drobnych prążków, znaczków czy kropek na wszystkich sterówkach.

Kilka słów o pierzeniu

Młode ptaki w pierwszym roku życia przechodzą częściowe pierzenie postjuwenalne, podczas którego zmieniają pióra głowy, ciała i część pokryw skrzydłowych. U ptaków tych nadal pozostają niewymienione juwenalne lotki, pokrywy pierwszorzędowe i sterówki. Często na niektórych piórach ciała (zwłaszcza na głowie i kuprze) mogą długo (do końca listopada) utrzymywać się resztki białego puchu.

W drugim roku życia ptaki rozpoczynają pierwsze pierzenie całkowite, które przebiega jak u dorosłych, ale wymiana S-lotek i TF rozpoczyna się 2-3 tygodnie później niż wymiana lotek pierwszorzędowych (P-lotki). Część osobników może pozostawić kilka niezmienionych juwenalnych S-lotek.

Pierzenie całkowite u samców i nielęgowych samic rozpoczyna się w czerwcu-lipcu, nieco później u lęgowych samic (od końca lipca do połowy sierpnia). P-lotki pierzone są od 1 (wewnętrznej) lotki w kierunku na zewnątrz skrzydła. Kilka wewnętrznych lotek wypada w krótkim czasie, tak więc 1-5 lotek może rosnąć równocześnie. Pierzenie kończy się od połowy września do początku listopada. S-lotki wymieniane są z trzech centrów: od S11 lub S12 rozbieżnie w kierunku do wewnątrz i na zewnątrz skrzydła oraz od S1 i S5 w kierunku do wewnątrz skrzydła. Podobnie jak w drugim roku życia, ptaki mogą pozostawić część nieprzepierzonych S-lotek (1-6), a w przypadku niedostatku pokarmy nawet 1-2 zewnętrzne P-lotki.

Samiec, wiek 1

Pierwszy samiec to ptak w pierwszym roku życia. Widać typowy wzór na S-lotkach – prążki są liczne, drobne i zagęszczają się przy końcu pióra. Kontynuację tego wzoru widać też na wewnętrznych P-lotkach. Choć końce sterówek nie są zaostrzone to widać typowy dla juwenalnej szaty wzór – gęste prążkowanie oraz czyste (bez plamkowania) i jasne pola ponad ostatnim prążkiem (z wyjątkiem środkowych TF, na których już to plamkowanie występuje). Można też posiłkować się cechą związaną z liczbą prążków na ciemnych pokrywach pierwszorzędowych (o ile są one zaznaczone) – na piórach szaty juwenalnej są wąskie i jest ich 3-4, na piórach szaty dorosłej są szersze i są one dwa (rzadziej 3). U tego osobnika są 3. W prawym skrzydle ptak ten musiał zgubić S5, która nawet jeszcze nie osiągnęła pełnej długości – można porównać różnicę między wzorem na S-lotkach na piórach szaty juwenalnej i dorosłej u jednego osobnika. Widać też, że ptak ma przepierzone małe i średnie pokrywy skrzydłowe, ale nie duże pokrywy, które odcieniem odpowiadają S-lotkom. Taki ptak na jesieni do końca roku byłby oznaczony jako 1, a od 1. stycznia do czasu pierzenia byłby oznaczony jako 2.

Lotki i sterówki typu młodocianego

Lotki i sterówki typu młodocianego (wymieniona na typu dorosłego, jeszcze rosnąca S5)

Prążkowanie na lotkach typu młodocianego (wymieniona na typu dorosłego, jeszcze rosnąca S5)

Białe pokrywy podskrzydłowe i białawe tło lotek świadczące o tym, że ten osobnik jest samcem

Sterówki typu młodocianego

Samiec, wiek 2

Drugi osobnik to samiec w drugim roku życia. Ptak jest po swoim pierwszym pierzeniu całkowitym, ale dzięki temu, że nie wymienił wszystkich juwenalnych S-lotek, teraz jesienią do końca roku kalendarzowego można go oznaczyć jako 2, a od 1 stycznia do czasu wypierzenia tych starych lotek, jako 3. W prawym skrzydle pozostawił 3 nieprzepierzone S-lotki (S3, S4 i S7), a w lewym 4 S-lotki (S2-3 i S7). Tutaj również możemy porównać prążkowanie starych piór juwenalnych (większa liczba wąskich i zagęszczających się prążków w kierunku szczytu pióra oraz ostatni prążek położony bliżej końca pióra), z tym występującym na piórach typu dorosłego (mniejsza ich liczba i bardziej równomiernie rozłożone prążki oraz większe jasne pole na szczycie pióra), dodatkowo pióra młodociane są spłowiałe i bardziej jasno-brązowe niż dorosłe, które wydają się bardziej szare. Kontrast w tym wypadku jest naprawdę dobrze widoczny. Na ciemnej części pokryw pierwszorzędowych znajdują się 2 pręgi co odpowiada piórom typu dorosłego. Ogon został przepierzony i na wszystkich sterówkach na jasnym polu ponad ostatnim prążkiem znajduje się rysunek z drobnymi plamkami, co jest typowe dla TF typu dorosłego.

P-lotki typu dorosłego, S-lotki częściowo wymienione na dorosłego typu oraz pozostawione nieprzepierzone lotki typu młodocianego (S2-4, S7)

P-lotki typu dorosłego, S-lotki częściowo wymienione na dorosłego typu oraz pozostawione nieprzepierzone lotki typu młodocianego (S3-4, S7)

Porównanie prążkowania S-lotek: częściowo wymienionych na dorosłego typu oraz pozostawionych nieprzepierzonych lotek typu młodocianego (S3-4, S7)

Białe pokrywy podskrzydłowe i białawe tło lotek świadczące o tym, że ten osobnik jest samcem

Sterówki typu dorosłego

Samiec, wiek PO1

Kolejny osobnik to dorosły samiec, który ma wszystkie pióra typu dorosłego. Na S-lotkach występuje mniej prążków, ostatni prążek znajduje się w oddaleniu od szczytu piór. Widać też, że ptak kończy pierzenie – w obu skrzydłach S4 są jeszcze nie w pełni wyrośnięte. Wzór na wszystkich piórach jest podobny, nie ma lotek odbiegających odcieniem bądź stopniem zużycia od pozostałych. Ptak w ostatnim pierzeniu przepierzył cały komplet lotek. Na pokrywach pierwszorzędowych występują dwa prążki, co jest typowe dla piór typu dorosłego. Na wszystkich sterówkach w polu powyżej ostatniego prążka występuje wyraźne plamkowanie – także typowe dla piór typu dorosłego. Warto także nadmienić, że na żywo widoczne było charakterystyczne dla świeżo wyrośniętych piór różowawe zabarwienie pokryw podskrzydłowych i nasadowych części lotek – świadczące o tym, że ptak właśnie zakończył pierzenie. Ponieważ uszatka podczas swojego pierwszego pierzenia całkowitego (które ma miejsce latem drugiego roku życia) może przepierzyć komplet piór, to takiego osobnika jesienią do końca roku kalendarzowego oznaczymy jako PO1, a od 1 stycznia do kolejnego pierzenia jako PO2. Teraz ptak jest po pierwszym, czyli w drugim lub dalszym kalendarzowym roku życia.

Lotki i sterówki typu dorosłego

S-lotki typu dorosłego jednej generacji

Białe pokrywy podskrzydłowe i białawe tło lotek świadczące o tym, że ten osobnik jest samcem

Sterówki typu dorosłego

Samiec, wiek PO2

Ostatni ptak, to także samiec w upierzeniu dorosłym. Ale w odróżnieniu od poprzedniego osobnika, posiada on dwie generacje S-lotek i obie generacje są typu dorosłego. Widać, że pióra różnią się stopniem zużycia. Jedne są starsze i bardziej brązowe, drugie są świeże i bardziej szare. Pióra te jednak nie różnią się wzorem prążkowania. Liczba, zagęszczenie i położenie prążków względem szczytu piór są podobne. Występuje kontynuacja wzoru na kolejnych piórach. Oznacza to, że ptak nie wymienił w ostatnim pierzeniu całkowitym wszystkich S-lotek. W prawym skrzydle pozostawił 5 nieprzepierzonych S-lotek (S3-4 i S6-8), a w lewym 4 S-lotki (S3-4 i S7-8). Poza tym, ptak ma klasyczny dla dorosłego upierzenia pokrywy pierwszorzędowe (z 2 prążkami) oraz sterówki, na których jasne pola ponad ostatnim prążkiem szczytowym upstrzone są plamkami. Dodatkowo ptak kończy właśnie pierzenie – dwie zewnętrzne P-lotki kończą wzrost – co widać od spodu skrzydła. Słabo to widać na zdjęciu – ale na żywo widoczne było różowawe zabarwienie pokryw podskrzydłowych oraz świeżo wyrośniętych lotek – co byłoby zapewne jeszcze bardziej widoczne przy użyciu światła ultrafioletowego. Podsumowując, ptak ten musiał przepierzyć te starsze S-lotki przynajmniej w drugim roku życia, a te świeże w kończącym się właśnie cyklu pierzenia (czyli przynajmniej trzecim roku życia), więc jest najmniej w trzecim lub dalszym roku życia, oznaczyć go możemy obecnie do końca roku kalendarzowego jako PO2 (ptak w trzecim lub dalszym roku życia), a po 1 stycznie do czasu rozpoczęcia kolejnego cyklu pierzenia jako PO3.