Gach, michałek, trzeszcze... O zającu w gwarze myśliwskiej

zając szarak Lepus europaeus, fot. M. Wolny

Zające, wszędzie dookoła zające − na pocztówkach uśmiechnięte, na stoiskach i witrynach sklepowych czekoladowe, w telewizji skaczące... To znak, że Święta Wielkanocne już za pasem. I my także postanowiliśmy zaprezentować Wam zająca − jednego z symboli zbliżających się świąt, ale przedstawimy go w nieco innej odsłonie, a mianowicie odszyfrujemy znaczenie tajemniczych i czasem bardzo dziwnie brzmiących słów, którymi zająca opisują myśliwi. Czy wiecie co to są bałuchy? Nie macie zielonego pojęcia, co? Bałuchy to to samo co trzeszcze, blaski i patry... No tak, tylko co oznaczają pozostałe wyrazy? Dla wszystkich zaintrygowanych tajemniczym nazewnictwem zamieszczamy poniżej słowniczek terminologii łowieckiej dotyczącej zająca.

bałuchy - oczy zająca (inne nazwy: blaski, trzeszcze, patry); są duże, okrągłe, barwy brązowej, osadzone na bokach głowy 
blaski - patrz bałuchy

kic, kic..., fot. M. Wolny

bobki - odchody zająca; mają postać lekko spłaszczonych kuleczek o średnicy ok. 10 mm 
comber - część tuszy zająca i niektórych innych zwierząt łownych 
gach - dorosły samiec zająca 
kicaj - zając (inna nazwa kopyra) 
kniazienie - odgłos wydawany przez przerażonego zająca 
kocica - samica zająca 
kocięta - młode zająca 
kopno - legowisko zająca w śniegu 
kopyra - patrz kicaj 
kot - samiec zająca

nie taki ze mnie szaraczek :-), fot. M. Wolny

kotlina - legowisko zająca wygrzebane w ziemi 
marczak - młody zając urodzony w marcu 
michałek - młody zając urodzony jesienią (inna nazwa - nazimek) 
nazimek - patrz michałek 
omyk - ogon zająca; u szaraka Lepus europaeus jest owalny, biały od spodu i czarny z wierzchu, ma długość 80 − 115 mm; u bielaka Lepus timidus jest okrągły, z wierzchu szary lub całkowicie biały (w zimie), o długości 40 − 60 mm 
parkoty - gody zająca; u szaraka przypadają w okresie od połowy stycznia do sierpnia, u bielaka od lutego/kwietnia (w zależności od warunków klimatycznych) do września; podczas parkotów dojrzałe płciowo samce tzw. gachy toczą między sobą zażarte walki, używając przednich kończyn i pazurów. 
patry - patrz bałuchy 
skoki - nogi zająca; są silnie rozwinięte, tylne dwukrotnie dłuższe od przednich (u szaraka długość stopy tylnej wynosi 130 − 170 mm, u bielaka 150 − 164 mm); przednie skoki mają po pięć palców, tylne po cztery, wyposażone są w mocne pazury; dolna strona stóp obrośnięta jest gęstymi włosami tworzącymi rodzaj szczotki; dzięki silnym i długim kończynom zające doskonale biegają, osiągając prędkość do 80 km/h 
słuchy - uszy zająca; są długie, stojące i bardzo ruchliwe − zwierzę może poruszać nimi we wszystkich kierunkach; u obu gatunków zająca mają czarne szczyty, ale słuchy szaraka są dłuższe − mierzą 90 − 115 mm (przyłożone do głowy wystają znacznie poza pysk), natomiast u bielaka mierzą 89 − 110 mm (przyłożone do głowy sięgają końca pyska). U dzikiego królika Oryctolagus cuniculus, z którym zające są mylone, uszy nie mają czarnych zakończeń i są wyraźnie krótsze od głowy 
strzyże - włosy u nasady nosa zająca (wąsy) 
trzeszcze - patrz bałuchy 
turzyca - sierść zająca; składa się z dłuższych włosów pokrywowych i gęstego, wełnistego podszerstka; w ciągu roku jest dwukrotnie wymieniana − na wiosnę (u szaraka od lutego do maja, u bielaka od końca marca do początku maja) i jesienią (u szaraka od września do listopada, u bielaka rozpoczyna się w październiku i kończy na początku grudnia); futro szaraka ma podobną barwę przez cały rok, natomiast u bielaka zimą jest białe, zaś w sezonie letnim szare 
wykot - narodziny młodych u zająca, także królika, sarny, kozicy i muflona; samica szaraka po trwającej 40 − 43 dni ciąży rodzi 1 − 6 młodych (młode rodzą się od marca do sierpnia, sporadycznie też we wrześniu; gatunek ma 3 − 4 mioty w ciągu roku); ciąża u bielaka wynosi 48 − 51 dni, w miocie jest 1 − 4 młode (2 − 3 mioty rocznie; młode przychodzą na świat od kwietnia do października)

A teraz łatwiutki sprawdzian. Nazwij części ciała zająca wskazane na zdjęciu strzałkami. Powodzenia!

fot. M. Wolny

I jak? Wszystkie nazwy udało Ci się wymienić? Tak? BRAWO!

A na koniec, żeby podkreślić, iż blog ten ma także charakter muzealny, zamieszczamy zdjęcia preparatów dermoplastycznych zająca szaraka z naszej kolekcji.

MŚO/P/10747, młody szarak znaleziony martwy 21.04.2007 w Opolu, zginął w wyniku kolizji z samochodem, leg. P. Zabłocki; fot. M. Wolny

MŚO/P/11557, osobnik dorosły znaleziony martwy 15.01.2011 w Górze św. Anny, zginął w wyniku zderzenia z samochodem, leg. M. Wolny, P. Zabłocki; fot. M. Wolny