Rozpoznawanie drugorocznych samic błotniaka łąkowego Circus pygargus

Po poście opisującym upierzenie drugorocznego samca błotniaka łąkowego Circus pygargus (zobacz tutaj: Nasz pierwszy schwytany drugoroczny samiec błotniaka łąkowego), przyszła kolej na zaprezentowanie zdjęć drugorocznych samic tego gatunku. Od 2006 roku udało nam się schwytać już siedem takich samic. Początkowo było to dla nas dużym zaskoczeniem, ale takie samice często przylatują z zimowisk i z powodzeniem przystępują do rozrodu. Nasi czescy koledzy byli bardzo zaskoczeni tym faktem ponieważ nie mieli u siebie takich przypadków. Z kolei z informacji przesłanych przez Niemców wynika, że około 5% samic w badanej przez nich populacji tego gatunku to ptaki w drugim kalendarzowym roku życia.

Upierzenie przejściowe, czyli w trakcie zmiany upierzenia juwenalnego na pierwsze upierzenie adulturalne (zima pierwszego kalendarzowego roku/wiosna drugiego kalendarzowego roku/jesień drugiego kalendarzowego roku życia). Podobnie jak u samców, pierwsze pierzenie juwenalnych samic zaczyna się już na zimowiskach. Rozpoczyna się wymianą pokryw ciała, ma jednak zróżnicowany zakres – niektóre osobniki mogą mieć wiosną drugiego roku życia wymienioną większość piór ciała z wyjątkiem lotek, inne tylko pojedyncze pióra na piersi, karku i grzbiecie. Większość typowych osobników wiosną drugiego roku życia ma wymienione pióra na piersi, głowie, karku i grzbiecie, oraz zmienną liczbę piór wśród barkówek, małych i średnich pokryw skrzydłowych. Niektóre osobniki pierzą zimą także pojedyncze pióra w ogonie (najczęściej środkową parę). Pierwsze całkowite pierzenie lotek błotniaków łąkowych rozpoczyna się od wypadnięcia pierwszej wewnętrznej lotki pierwszorzędowej i ma miejsce wcześniej niż pierzenie ptaków dorosłych – zwykle między połową maja/początkiem czerwca. Jest ono zawieszane podobnie jak u ptaków dorosłych przed rozpoczęciem wędrówki, a następnie kończone na zimowiskach. W okresie karmienia piskląt (połowa czerwca – połowa lipca), czyli wtedy kiedy są najbardziej aktywne w pobliżu gniazd, samice mają najczęściej przepierzone zwykle cztery/pięć wewnętrznych lotek pierwszorzędowych i nieprzepierzone cztery do sześciu zewnętrznych lotek juwenalnego typu. W końcu sierpnia ptaki mają zwykle wymienione sześć do dziewięciu wewnętrznych lotek pierwszorzędowych – pozostałe wymieniane są na zimowiskach. O ile w przypadku samców odróżnienie drugorocznych osobników, ze względu na duże różnice między brązową szatą juwenalną, a szarą – adulturalną nie nastręcza wiele problemów, to w przypadku samic odróżnienie ptaków w drugim roku życia od starszych wymaga pewnego opatrzenia. Pierwsze co rzuca się w oczy, szczególnie wiosną, to: płowy spód ciała, który jest bardziej jednolity (bez wyraźnych podłużnych plam); podobnie bardziej jednolite (bez wyraźnego rysunku) są pokrywy podskrzydłowe wraz z podbarkówkami; zwykle też lotki drugorzędowe szaty juwenalnej są (od spodu) jednolicie ciemne lub też mają bardzo niewyraźny rysunek w postaci pasów – typowych dla dorosłych samic; rysunek na głowie, szyi i karku także jest bardziej skontrastowany – w okresie tym może on przypominać nawet rysunek bardziej charakterystyczny dla błotniaka stepowego Circus macrourus ( jasna obroża). Wszystkie te cechy najbardziej wyraźne są wiosną, w miarę postępowania procesu pierzenia, a tym samym zwiększania się udziału piór dorosłego typu w upierzeniu, stają się coraz mniej widoczne. Pomocne w oznaczaniu może być także to, że drugoroczne samice zwykle mają bardziej zaawansowane pierzenie lotek niż starsze samice i zwykle mają wyraźniejsze ubytki w upierzeniu. Tęczówka drugorocznych samic jest zwykle ciemniejsza niż dorosłych i może być jednolicie brązowa, lub częściej bursztynowa z lokalnymi jaśniejszymi (żółtawymi) przebarwieniami. Takie zabarwienie oczu mogą mieć samice jeszcze wiosną trzeciego kalendarzowego roku życia.

(FN 77589, 03.07.2012) ta samica ma brązową tęczówkę, rysunek na głowie jest skontrastowany

większość barkówek, pióra na wierzchu głowy, część małych pokryw skrzydłowych i zewnętrzne duże pokrywy są przepierzone na pióra typu dorosłego, wymienione są też trzy wewnętrzne lotki pierwszorzędowe (czwarta i piąta rosną), odpowiadające im pokrywy pierwszorzędowe oraz drugie pióro skrzydełka (pierwszego - wewnętrznego brak)

przepierzone pióra na piersi oraz pokrywy podskrzydłowe mają ciemniejsze podłużne plamy wzdłuż stosin, podbarkówki mają zaznaczony rysunek w postaci poprzecznych prążków; wszystkie lotki drugorzędowe są juwenalnego typu bez zaznaczonego rysunku, cztery zewnętrzne lotki pierwszorzędowe są także nieprzepierzone

środkowe sterówki tej samicy zostały wymienione na zimowisku (świadczą o tym zniszczone końce piór), pozostała jeszcze para starych juwenalnych sterówek (czwarta od wewnątrz), pozostałe pióra są w fazie wzrostu - pierzenie starówek przebiega u tej samicy prawie jednocześnie

(EX 78765, 13.07.2009) ta samica także ma ciemną tęczówkę, rysunek na głowie także jest skontrastowany

zakres pierzenia jest podobny jak u poprzedniego osobnika, cztery wewnętrzne lotki pierwszorzędowe są wymienione na pióra dorosłego typu

tutaj także widać, że wzór na płowych piórach spodu ciała jest słabo zaznaczony, na wymienionych piórach wzór ten jest wyraźnie zaznaczony, sześć zewnętrznych lotek pierwszorzędowych jest juwenalnego typu

ta samica nie pierzy aktualnie sterówek, środkowa para była wymieniona na zimowisku (pióra są dłuższe od pozostałych), reszta sterówek juwenalnego typu

(FN 81962, 14.07.2014) u tej samicy tęczówka częściowo zaczęła się przebarwiać

pięć wewnętrznych lotek pierwszorzędowych jest wymienionych na pióra dorosłego typu, szósta rośnie; wymienione są też odpowiadające im pokrywy pierwszorzędowe, duże pokrywy i duża część małych pokryw oraz większość barkówek; piąta lotka drugorzędowa rośnie; widać też na tyle głowy jasną plamę utworzoną z bardzo wypłowiałych piór juwenalnych

ta samica ma znacznie więcej przepierzonych pokryw podskrzydłowych i piór spodu ciała niż poprzednie samice; widoczna jest także rosnąca piąta lotka drugorzędowa; cztery zewnętrzne lotki pierwszorzędowe są juwenalnego typu

środkowe sterówki wymienione były na zimowisku, dwie pary (czwarta i piąta licząc od wewnątrz) są jeszcze juwenalnego typu, pozostałe pary (druga, trzecia i szósta) są w fazie wzrostu

(FN 73095, 26.07.2013) ta samica ma wyraźnie przebarwiającą się tęczówkę

cztery wewnętrzne lotki pierwszorzędowe są przepierzone na pióra dorosłego typu, piąta rośnie, szóstej brak; cztery zewnętrzne są juwenalnego typu

tu wyraźnie widać płowe pióra bez rysunku juwenalnego typu na piersi i pokrywach podskrzydłowych oraz ciemniejsze wymienione pióra z wyraźnym rysunkiem typu dorosłego, lotki drugorzędowe juwenalnego typu nie mają prążków typowych dla piór szaty dorosłej

ta samica prawdopodobnie całkiem niedawno wymieniła środkową parę sterówek (pióra są bardzo świeże), szósta (zewnętrzna) para jest w fazie wzrostu, pozostałe starówki są juwenalnego typu