środa, 28 maja 2014

Porcelanki Cypraeidae

Wpatrując się w gładkie, lśniące i ozdobione barwnymi wzorami muszle porcelanek Cypraeidae nie sposób nie poddać się ich urokowi. Twórcy tych olśniewających „budowli” liczą około 200 gatunków i zasiedlają głównie przybrzeżną strefę ciepłych, pełnosłonych mórz świata, zwłaszcza obszary raf koralowych. Nazwa rodziny nie wywodzi się wcale od porcelany, lecz dokładnie odwrotnie – to porcelana zyskała swoją nazwę właśnie od błyszczących muszelek tych ślimaków morskich, które w języku włoskim określano jako porceletta. Włoska nazwa, znacząca dosłownie „mała świnka”, nawiązuje z kolei do charakterystycznego wyglądu podstawy muszli ślimaka Cypraea lurida z Morza Śródziemnego, który przypomina świński ryjek. Sprowadzona w Średniowieczu do Europy chińska ceramika niejednego wprawiła w zachwyt, a jej zjawiskowy wygląd porównywano do równie pięknie połyskujących muszli porcelanek. Przez długie lata uważano nawet, że to właśnie muszle porcelanek służą Chińczykom do produkcji porcelanowych naczyń. 

muszle porcelanek Cypraeidae z kolekcji MŚO: 1 - porcelanka tygrysia Cypraea tigris, 2 - porcelanka brodawkowata C. staphylea, 3 - porcelanka czekoladowa C. mauritiana, 4 - porcelanka rysia C. lynx, 5 - porcelanka mapa C. mappa, 6 - porcelanka arabska C. arabica, 7 - porcelanka wężogłówka C. caputserpentis, 8 - porcelanka błędna C. errones, 9 - porcelanka mlecznoplamista C. vitellus, 10 - porcelanka Izabella C. isabella, 11 - porcelanka krecia C. talpa, 12 - porcelanka żółwia C. testudinaria, fot. P. Zabłocki
porcelanka panterza z kolekcji MŚO, fot. M. Wolny
Nietuzinkowy wygląd muszli tych ślimaków sprawił również, że stały się one przedmiotami, którym zaczęto przypisywać moc magiczną, a nawet uzdrawiającą. W czasach starożytnych w kształcie spodniej strony skorupek porcelanek doszukiwano się podobieństwa do żeńskich zewnętrznych narządów płciowych, co zaowocowało używaniem ich jako amuletów chroniących kobiety przed bezpłodnością lub wpływających na pomyślny przebieg ciąży. W kulturze śródziemnomorskiej w tej materii szczególnie zasłynęła porcelanka panterza Cypraea pantherina, która ponadto w starożytnej Grecji poświęcona była kultowi bogini miłości – Afrodycie, a jej muszle jako świętość przechowywano w sanktuarium w Knidos. Nie zawsze jednak miały one tak „majestatyczne” znaczenie, w samym bowiem Rzymie zawieszane przed domem symbolizowały miejsce uciech cielesnych. Atrakcyjny wygląd muszli porcelanek uczynił z nich także przedmioty, z którymi człowiek zaczął obcować na co dzień. Skorupki wielu gatunków, określanych wspólną nazwą kauri, stały się nieodłącznym elementem strojów i masek obrzędowych, przyozdabiano nimi broń, instrumenty muzyczne, upiększały nawet przedmioty codziennego użytku. Zasłynęły wreszcie jako jeden z najstarszych środków płatniczych i choć trudno w to uwierzyć, to takie „wapienne” pieniądze jeszcze do niedawna można było spotkać w obiegu na terytorium Afryki. Jako płacideł używano zwykle dwóch niewielkich gatunków kauri z wód Indopacyfiku – monetki Cypraea moneta i porcelanki złotopierścieniowej C. annulus. Pierwsze informacje o takim zastosowaniu ich muszli pochodzą z Azji Wschodniej, głównie Chin, gdzie jako waluta obiegowa znane były już w XVI w. p.n.e. Największą jednak popularność zyskały na kontynencie afrykańskim. Importowane tam od XI w. n.e., początkowo przez Arabów, później przez kupców z Europy, cieszyły się ogromnym popytem, a z handlu tego czerpano niewiarygodne zyski. Zainteresowanie tubylców towarem było tak duże, że sprowadzane tam w ogromnych ilościach muszle, przede wszystkim z obszaru Malediwów, z czasem zyskały na wartości i stały się powszechnym środkiem płatniczym. Szacuje się, że w samym tylko wieku XIX na Czarny Ląd wwieziono blisko 75 miliardów muszli, co odpowiada ciężarowi 115 000 ton. Maleńkie kauri znalazły również zastosowanie w Europie. Na przykład na Bałkanach do dzisiaj używane są do upiększania strojów ludowych. Zresztą nie trzeba szukać daleko – stały się także ozdobą kapeluszy naszych górali podhalańskich

porcelanki - monetka i złotopierścieniowa ze zbiorów MŚO, fot. P. Zabłocki

22 komentarze:

  1. Piękne muszle! Takimi wapiennymi monetami mógłbym płacić i dzisiaj; no tak, tylko by się nie zmieściły do współczesnych portfeli - one teraz przystosowane są do pomieszczenia zaledwie kilku kart płatniczych i kredytowych, hahaha. Ciekawy artykuł spłodziliście. O tej nazwie porcelany to myślałem, że jest dokładnie inaczej, że nazwa muszli pochodzi od chińskiej porcelany, a tu proszę...
    Pozdrawiam i miłego dnia życzę!
    Miki

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzięki, pozdrawiamy również!
      Oj racja, do portfela by się nie zmieściły. Musiałbyś przygotować sobie worek i to całkiem pokaźnych rozmiarów:-). Jeszcze w latach 50. XX w. w Afryce można było za kauri zakupić różne towary - dla przykładu za kurkę trzeba było zapłacić około 20 sztuk tych malutkich muszelek, koza kosztowała już 500 sztuk, a krowa pięć razy tyle co koza czyli około 2500 :-). Mógłbyś też nabyć sobie żonę - za młodą i ładną zapłaciłbyś nawet 700 tysięcy kauri, a za brzydką i starą około 200 tysięcy :-). Muszelkami tymi płacono też w XIX wieku za czarnoskórych niewolników :-(, brrrrr...

      Usuń
  2. Dawno nic nie było... już myślałem, że Was bagno wciągnęło na ważkach albo co ;-). Porcelanki to moje najbardziej ulubione muszle - wyglądają jak wypolerowane. Super informacje, szkoda że nie widziałem Waszej wystawy z muszlami... Pozdrowiska.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dawno? No w sumie masz rację - blogowe 7 dni, to faktycznie spory szmat czasu :-). Ostatnio mamy urwanie głowy - grupy szkolne i przedszkolne na zajęcia walą drzwiami i oknami, poza tym w pogodne dni prowadzimy prace w terenie i to do późnych godzin wieczornych, stąd mały zastój na blogu, ale obiecujemy, że się poprawimy. A co do wystawy, to masz czego żałować! Ciszyła oko niejednego miłośnika konchistyki :-).
      Pozdrawiamy

      Usuń
  3. Piękny zbiór. Najbardziej podoba mi się porcelanka mapa.
    Pozdrawiam serdecznie

    OdpowiedzUsuń
  4. Beautiful shells.. Thanks for your kind comment.. Have a nice day..

    OdpowiedzUsuń
  5. O jesteście..... ja też już się za Wami stęskniłam ! Muszle przepiękne !!! Pozdrawiam :)

    OdpowiedzUsuń
  6. Zdjęcia są bardzo piękne. I co ciekawe informacje!
    Bardzo ładnie!

    OdpowiedzUsuń
  7. Shell shapes, colours and markings are fascinating, and you obviously have a good collection.

    OdpowiedzUsuń
  8. Piękne muszelki. Dwie porcelanki tygrysie zdobią moją łazienkę.
    Pozdrawiam z Koźla :)

    OdpowiedzUsuń
  9. Naprawdę piękne:) Wróciłem po przerwie, więc niedłudo u mnie będzie coś nowego.

    OdpowiedzUsuń
  10. No jak to się im z vaginą kojarzyło to ja już wiem skąd strach przed vagina dentata - pewnie przed chorobami nie chroniło, ale nachalnych mężczyzn taki zębaty widok musiał zniechęcać ;-).

    Muszle piękne, artykuł ciekawy - zarchiwizowałem sobie - bo zazwyczaj umiem rozpoznać porcelankę, ale już nie określić jej gatunek.

    OdpowiedzUsuń
  11. Beautiful collection of shells. Abroad, you have a lot of beautiful shells and I think it's really nice that you have there are the names. This super nice!

    OdpowiedzUsuń
  12. 26 years old Help Desk Operator Benetta Worthy, hailing from Manitou enjoys watching movies like "Craigslist Killer, The " and Shopping. Took a trip to Rock Art of the Mediterranean Basin on the Iberian Peninsula and drives a McLaren F1 GTR Longtail. Dowiedz sie wiecej tutaj

    OdpowiedzUsuń