Z notatnika przyrodnika - muzealnika: maja 2015

środa, 27 maja 2015

Jedyna w swoim rodzaju - łunica czerwona Pyrrhosoma nymphula

Pierwsze słowa tytułu posta - jedyna w swoim rodzaju - mogą w tym wypadku być rozumiane dwojako. Po pierwsze dosłownie - jest to jedyny gatunek ważki z rodzaju Pyrrhosoma występujący w kraju, pod drugie - może odnosić się do jej ubarwienia, bowiem tylko ten gatunek spośród krajowych ważek równoskrzydłych Zygoptera ma czerwone ubarwienie. Sprawia to, że jest praktycznie nie do pomylenia z innymi gatunkami, nawet dla początkujących obserwatorów ważek. Dojrzałe formy tego gatunku można obserwować jako jedne z pierwszych ważek, bo już od końca kwietnia. Łunica występuje w całej Polsce. Preferuje niewielkie zbiorniki wodne obficie porośnięte roślinnością, często spotykana jest na torfowiskach, małych stawach, a także nad wolno płynącymi ciekami. Na pierwszych sześciu zdjęciach prezentujemy dorosłe samce, na przedostatnim młodocianą samicę, a na ostatnim samicę dojrzałą.

sobota, 23 maja 2015

Kolejne dwa gatunki ważek stwierdzone w "naszym" ważkowym ELDORADO

Sezon ważkowy dawno rozpoczęty i mimo, że czasu ciągle na wszystko brakuje, nie mogło się obyć bez wizyty w naszym ważkowym ELDORADO - piaskowni koło Grabówki. Właściwie wizyty w tym miejscu poświęcone były sesjom fotograficznym płazów, ale przy okazji udało się także poczynić kilka ciekawych obserwacji ważek. Do zaskakująco licznego grona gatunków ważek stwierdzonych do tej pory przez nas w tym miejscu dołączyły kolejne dwa: łątka halabardówka Coenagrion hastulatum i gadziogłówka zwyczajna Gomphus vulgatissimus. Co więcej, oba nowe gatunki przechodzą rozwój na terenie piaskowni. Pierwszy preferuje niewielkie zarośnięte z rzadka torfowcami i turzycami zbiorniki osłonięte porastającymi teren piaskowni sosnowymi zadrzewieniami. W takich to miejscach właśnie obserwowaliśmy osobniki teneralne łątki halabardówki oraz zachowania godowe dojrzałych już osobników. Młodociane i dorosłe okazy gadziogłówki zwyczajnej obserwowaliśmy natomiast nad brzegami największego ze zbiorników, gdy wygrzewały się przysiadając na oświetlonych promieniami słońca krzewach. Lista gatunków ważek stwierdzonych na terenie tej rozległej i bogatej w różnorodne siedliska piaskowni zwiększyła się więc do 41. Mamy tu więc aż 66,1% wszystkich gatunków ważek notowanych współcześnie w województwie. O całej reszcie odonatofauny piaskowni, pisaliśmy w zeszłym sezonie (czytaj tutaj: piaskownia koło Grabówki - ważkowe ELDORADO i tutaj: oczobarwnica mniejsza - kolejny gatunek w ważkowym Eldorado). Podczas tegorocznych wizyt w tym miejscu udało nam się także potwierdzić rozwój kolejnych pięciu gatunków, których rozwój do tej pory był jedynie prawdopodobny, a są to: pióronóg zwykły Platycnemis pennipes, oczobarwnica większa Erythromma najas, łunica czerwona Pyrrhosoma nymphula, szklarka zielona Cordulia aenea i żagiew ruda Aeshna isoceles. Ciekawe jakie jeszcze niespodzianki szykuje dla nas to miejsce...

Stanowisko: Grabówka - rozległa czynna piaskownia kruszywa "Dziergowice", UTM: CA07, 50°16′26″N, 18°16′51″E.

samiec łątki halabardówki Coenagrion hastulatum

ten gatunek na terenie piaskowni obserwowaliśmy po raz pierwszy

młoda samica gadziogłówki zwyczajnej Gomphus vulgatissimus

te piękne ważki trudno podejść, zwłaszcza gdy się nagrzeją na słońcu...

odwłok samicy jest dużo grubszy niż samca

samiec gadziogłówki ma charakterystyczne rozszerzenie 8 i 9 segmentu odwłoka

żagiew rudą Aeshna isoceles stwierdziliśmy w piaskowni już w zeszłym sezonie, ale dopiero teraz znaleźliśmy wylinki i zaobserwowaliśmy teneralne osobniki

ten gatunek ma charakterystyczne duże zielone oczy

teneralny osobnik ma jeszcze szkliste skrzydła

jeszcze kilka chwil suszenia skrzydeł i poleci w swój pierwszy w życiu lot

środa, 20 maja 2015

"Nasze" błotniaki łąkowe Circus pygargus lęgowe w Czechach

Niedawno otrzymaliśmy wiadomość od Dušana Boucnego, który zajmuje się ochroną błotniaka łąkowego Circus pygargus w Czechach, że udało mu się sfotografować w okolicach Ostrawy błotniaki oznakowane kolorowymi obrączkami. Po obejrzeniu zdjęć okazało się, że wszystkie pięć ptaków nosi oprócz standardowych metalowych obrączek, także kolorowe znaczniki z indywidualnym kodem. Znaczniki były w kolorze pomarańczowym z czarnym kodem - czyli takie jakie stosuje się w Polsce do znakowania tego gatunku. Ponieważ zdjęcia jakie przysłał nam Dušan są wprost rewelacyjnej jakości - udało się łatwo zidentyfikować trzy z obserwowanych przez niego ptaków. Czwarty ptak niestety miał bardzo zabrudzoną obrączkę i nie udało się odczytać kodu, piąty nie dał się zbyt blisko podejść aby wykonać zadowalające zdjęcie - ale jak napisał nam Dušan - nie podda się i spróbuje jeszcze wykonać dodatkowe fotografie. W okolicach Ostrawy, niedaleko od granicy z Polską, Dušan stwierdził w tym sezonie gniazdowanie 7 par błotniaka łąkowego. Jak widać ptaki mogą zmieniać w kolejnych sezonach miejsce swojego gniazdowania. Poniżej prezentujemy znakomite zdjęcia Dušana (które pozwolił nam wykorzystać na potrzeby niniejszego posta) i mapki z miejscami obrączkowania trzech z pięciu stwierdzonych w Czechach ptaków, oraz bardzo przybliżone (ze względu na bezpieczeństwo lęgów) miejsce gniazdowania w tym sezonie.

Pierwszy z ptaków - samica o numerze obrączki metalowej FN 73084, została przez nas zaobrączkowana 22.07.2013 r. koło miejscowości Zębowice w woj. dolnośląskim. Samica była tam lęgowa i wychowała 4 pisklęta. Obecnie gniazduje w odległości około 170 km od miejsca oznakowania.

samica lęgowa obecnie w okolicach Ostrawy, fot. Dušan Boucný

Drugi sfotografowany ptak to samiec o numerze obrączki FN 73090. Został przez nas zaobrączkowany podczas lęgów 23.07.2013 r. w okolicach miejscowości Dzielawy w woj. opolskim. Obecne miejsce lęgów oddalone jest o około 20 km od miejsca oznakowania.


samiec lęgowy obecnie w okolicach Ostrawy, fot. Dušan Boucný

Trzeci z ptaków - samica o numerze obrączki FN 81944, była przez nas oznakowana jako ptak lęgowy 09.07.2014 r. w okolicach miejscowości Bogdanowice w woj. opolskim. Obecnie gnieździ się około 20 km od miejsca obrączkowania.

samica lęgowa obecnie w okolicach Ostrawy, fot. Dušan Boucný

Oby jak najwięcej tak znakomicie udokumentowanych wiadomości powrotnych - wtedy nasza wiedza o tym rzadkim gatunku znacznie się zwiększy...

poniedziałek, 18 maja 2015

Trzyszcz piaskowy Cicindela hybrida

środa, 13 maja 2015

Łątka halabardówka Coenagrion hastulatum

Łątka halabardówka Coenagrion hastulatum to najrzadziej przez nas spotykany gatunek z rodzaju Coenagrion w województwie opolskim. Do tej pory stwierdziliśmy go zaledwie na trzynastu stanowiskach, a szkoda, bo to piękny gatunek. Jego rzadkość na Opolszczyźnie wynika z pewnością z preferencji siedliskowych. Najczęściej spotykany jest bowiem nad płytkimi, kwaśnymi zbiornikami z gęstą pokrywą torfowców i wełnianki, a takich siedlisk niestety w woj. opolskim jak na lekarstwo... Dla początkującego obserwatora łątka halabardówka może być podobna do innych gatunków łątek. Przy odrobinie opatrzenia jednak, przynajmniej samce, łatwo odróżnić od samców łątki dzieweczki Coenagrion puella i łątki wczesnej Coenagrion pulchellum. Największa różnica występuje w ubarwieniu drugiego segmentu odwłoka, na wierzchu którego u łątki halabardówki występuje plamka w kształcie grzybka (lub strzałki), a po jej bokach mniejsze podłużne plamki (kreseczki). Na trzecim segmencie odwłoka z kolei występuje plama w kształcie zwężającego się w kierunku przodu klina, czerń zajmuje mniej niż 50% długości segmentu. Przy większym obeznaniu z tymi gatunkami można już na pierwszy rzut oka zauważyć wyraźny, bardziej zielonkawy odcień niebieskiej barwy ciała. Prezentowane zdjęcia samców tego gatunku wykonano 12.05.2015 na brzegu śródleśnego stawu „Kasztal” położonego w północno-wschodniej części gminy Jemielnica, w nadleśnictwie Zawadzkie (UTM: CB11).

sobota, 9 maja 2015

Rzekotka drzewna Hyla arborea - płaz o "alpinistycznych umiejętnościach" i "akrobatycznym talencie"

rzekotka drzewna Hyla arborea

Rzekotka drzewna Hyla arborea jest gatunkiem pospolitym, występującym na terenie całego kraju. W górach sięga wysokości 880 m n.p.m. Ten niewielki płaz, bo mierzący zaledwie 3-6 cm, zamieszkuje nasłonecznione lasy liściaste, zarośla, zakrzewienia, parki, brzegi jezior i cieków wodnych; unika lasów gęstych i zacienionych. W ciągu dnia przesiaduje zwykle na łodygach lub liściach drzew, krzewów i roślin zielnych. Od tego właśnie zwyczaju pochodzi jej łacińska, a także krajowa nazwa gatunkowa (hyle to po grecku drzewo, podobnie jak arbor po łacinie). Zielona barwa ciała, która występuje w różnych odcieniach – od jasnej po ciemnozieloną, a także rozłamujący rysunek boków ciała w postaci ciemnego pasa ciągnącego się od nozdrzy aż do kończyn tylnych, sprawiają, że doskonale wtapia się w tło podłoża na którym bytuje. Dodatkowo niezwykła zdolność do zmiany ubarwienia ciała, porównywana do mistrzowskich umiejętności kameleona, powoduje, że „maskowanie się” w środowisku płaz ten opanował do perfekcji. Kamuflaż jest tak idealny, że częściej rzekotkę możemy usłyszeć, aniżeli wypatrzyć w gąszczu roślinności. Na zmianę ubarwienia ciała mają wpływ różne czynniki: temperatura, oświetlenie, wilgotność, a także stan emocjonalny danego osobnika. Z zielonej rzekotka może stać się brązowa, szara, czarna, cytrynowa, a nawet niebieska. Wśród gałęzi drzew i krzewów, a także łodyg roślin zielnych porusza się bardzo sprawnie. Mało tego – potrafi zwinnie wspinać się po bardzo gładkich i pionowych powierzchniach (nawet po szybach okiennych). Swoje „alpinistyczne” i „akrobatyczne” zdolności zawdzięcza obecności specjalnych przylg na końcach palców obu par kończyn oraz płaskiemu i lepkiemu brzuchowi. Wystarczy, że skoczy na gałązkę lub listek i zaczepi się na nich tylko jedną przylgą, bez najmniejszego trudu potrafi podciągnąć całe ciało. Inną ciekawą umiejętnością jest wydawanie najgłośniejszego dźwięku spośród wszystkich krajowych płazów, który w sprzyjających warunkach słyszalny jest nawet z odległości ponad 1 km. Samce odzywają się od wiosny do jesieni, ale najczęściej możemy je usłyszeć w porze godów, przypadającej od kwietnia do czerwca. W ciepłe noce „panowie” godują nawet do późnych godzin nocnych. Na miejsce rozrodu rzekotki wybierają zwykle zbiorniki obficie zarośnięte roślinnością podwodną i przybrzeżną, takie jak stawy, starorzecza, glinianki, zbiorniki w piaskowniach i żwirowniach. Jedna samica może złożyć nawet ponad 1000 jaj. Skrzek składany jest w niewielkich pakietach, liczących od 20 do 150 jaj. Jaja są białokremowe, otoczone galaretowatą osłonką i mają ok. 1,5-2 mm średnicy.
W Polsce rzekotka drzewna podlega ochronie całkowitej i czynnej. Ponadto figuruje w II załączniku Konwencji Berneńskiej i IV załączniku Dyrektywy Siedliskowej oraz na Światowej Czerwonej Liście IUCN z kategorią LC - gatunek najmniejszej troski. Podobnie jak u większości płazów największym zagrożeniem dla gatunku jest zanikanie, fragmentacja i degradacja siedlisk oraz wprowadzenie do zbiorników wodnych ryb drapieżnych.