Sekretne życie mszyc

mszyca pelargoniowa, fot. M. Wolny

Czy obserwowaliście już kiedyś mszyce z bliska? A może udało Wam się je policzyć? Ta druga czynność z uwagi na ich masowe występowanie wydaje się dość skomplikowana (kolonia mszyc może liczyć kilkaset, a nawet kilka tysięcy osobników), ale nie jest niemożliwa. Zadanie ułatwi Wam wyjątkowo mało mobilny sposób życia tych owadów, bowiem całymi godzinami potrafią przesiadywać w jednym miejscu i delektować się wysysanym sokiem roślinnym. No tak, tylko po co mielibyście liczyć mszyce? I tak, prędzej czy później, przy kolejnej dziesiątce lub setce, niejeden z Was pewnie by się pomylił. Liczeniem kolonii mszyc niechaj zajmą się naukowcy, a Was zachęcamy jedynie do obserwowania z bliska życia tych maleńkich owadów. My mieliśmy okazję podglądać je kilka lat temu w muzeum, a nawet udało nam się je sfotografować. Ale po kolei... Pewnego dnia zauważyliśmy, że pelargonie, które zdobiły muzealne okna, wyraźnie zaczęły marnieć. Jeden rzut okiem i winowajca został zdemaskowany – na naszych pelargoniach rozpanoszyła się mszyca pelargoniowa Acyrthosiphon pelargonii. Nie trudno było odkryć przyczynę więdnięcia roślin, gdyż kolonia mszycy liczyła już dobre kilkaset osobników! Pani Krystyna, która opiekowała się wówczas muzealnymi kwiatami zmartwiła się tym faktem przeogromnie, my z kolei mieliśmy powód do radości, bowiem nadarzyła nam się niepowtarzalna okazja do obserwowania tych ciekawych stworzonek z bliska, bez opuszczania budynku muzeum. Mszyce są przedstawicielami rzędu pluskwiaków Hemiptera, podrzędu piersiodziobych Sternorrhyncha i nadrodziny Aphidoidea. Na świecie liczą blisko 4000 gatunków, w Polsce zaś około 700. Wszystkie bez wyjątku są fitofagami, tzn. odżywiają się roślinami, a dokładniej ich sokiem. Płyny roślinne pobierają za pomocą specjalnie ukształtowanego aparatu gębowego, który ma postać czteroczłonowej kłujki. Przy jej użyciu przebijają tkanki roślinne, a następnie wysysają z nich sok. Przy masowym żerowaniu prowadzi to niestety do więdnięcia roślin, żółknięcia i zasychania ich liści, a nierzadko nawet do zamierania całych okazów. Pobierany przez mszyce sok roślinny jest niezwykle odżywczy – zawiera liczne węglowodany, białka, wolne aminokwasy, witaminy z grupy B, kwasy organiczne i wiele cennych minerałów. Nie jest jednak w całości przyswajany przez mszyce. Część pobranego płynu, po uprzedniej obróbce trawiennej, usuwana jest na zewnątrz przez otwór odbytowy. Wydalina ta, sącząca się w postaci kropelek, nazywana jest spadzią. Warto nadmienić, że niektóre gatunki mszyc potrafią produkować nawet 7 kropelek spadzi na godzinę (stanowi to 133 % ciężaru ich ciała!). Kropelek słodkiego płynu pozbywają się dzięki skurczom odwłoka lub strącają je tylnymi odnóżami. Często też krople spadzi odbierane są bezpośrednio przez mrówki, z którymi mszyce żyją w symbiozie – interakcji korzystnej dla obu stron. W takim związku mrówki otrzymują od mszyc wysokoenergetyczny „napój”, którym się pożywiają, a mszyce w podzięce za poczęstunek zyskują osobistych „bodyguardów”, chroniących je przed ich oprawcami – biedronkami i złotookami. Spadź, która spada na liście roślin lub na ziemię zbierana jest także przez pszczoły i przenoszona do ula. Zmieszana ze śliną stanowi dla pszczół pokarm zapasowy czyli miód, który i my chętnie zjadamy. Miody spadziowe, zwłaszcza te ze spadzi z drzew iglastych, bogate są w rozmaite substancje, które wspomagają leczenie schorzeń układu oddechowego. Poza tym pod względem walorów smakowych, naszym skromnym zdaniem, miody spadziowe nie mają sobie równych. Cechą charakterystyczną mszyc jest także posiadanie tzw. syfonów (rurek odwłokowych), które znajdują się w tylnej części odwłoka (na 5 lub 6 segmencie). Struktury te w życiu mszyc pełnią niebagatelną rolę. W chwili ataku drapieżnika z syfonów wypływają krople feromonu alarmowego, który ostrzega całą kolonię o niebezpieczeństwie.

larwy mszyc pasące się na łodyżce pelargonii, fot. M. Wolny

uskrzydlone imago mszycy delektujące się pelargoniowym soczkiem (strzałka pokazuje kłujkę), fot. M. Wolny

larwy mszyc (strzałki pokazują syfony), fot. M. Wolny

kropelka feromonu alarmu na końcu syfonu, fot. M. Wolny

Mszyce w bardzo krótkim czasie potrafią wytworzyć kilka pokoleń, stąd tak wiele osobników tworzy jedną kolonię. Dzieje się tak za sprawą zdolności do przemiany pokoleń, która związana jest z różnymi formami rozrodu, odbywającymi się naprzemiennie – partenogenezą (dzieworództwem), polegającą na „rodzeniu się” nowych osobników z jaj niezapłodnionych (bez udziału samców) oraz rozmnażaniem płciowym z udziałem osobników obu płci. W przemianie pokoleń u mszyc obserwuje się powstanie pokoleń samic dzieworodnych bezskrzydłych i uskrzydlonych oraz pokolenia płciowego. Rozwój tych owadów jest przykładem przeobrażenia niezupełnego (hemimetabolia), polegającego na tym, że postacie larwalne podobne są do osobników dojrzałych i brak jest stadium poczwarki, która charakterystyczna jest dla owadów o przeobrażeniu zupełnym (holometabolia). Larwy mszyc, podobnie jak wszystkich owadów, rosną na drodze linienia – zrzucania starej powłoki ciała.

larwa w trakcie linienia (strzałka pokazuje wylinkę), fot. M. Wolny

liniejąca larwa w zbliżeniu, fot. M. Wolny

coś mi się chyba do czułka przylepiło... O, wylinka mojej siostrzyczki!, fot. M. Wolny

składowiska wylinek, fot. M. Wolny

I jak, polubicie te małe owady? Nigdy w życiu – niejeden powie – wszakże są szkodnikami niszczącymi nasze plony! Zaraz się z nimi rozprawimy za pomocą odpowiedniego pestycydu! Na dobre wyniosą się z naszego ogródka! Hola, hola... A miodek spadziowy by się jadło, co? Nie zapomnijcie, że bez udziału mszyc tego słodziutkiego, pyszniutkiego, no i leczniczego daru natury by nie było :-). Spójrzcie zatem na mszyce nieco łaskawszym okiem... A przynajmniej spróbujcie...

czy to słynne poznańskie koziołki?, fot. M. Wolny