Szablak przypłaszczony Sympetrum depressiusculum - pierwsze współczesne stanowiska gatunku na Opolszczyźnie

szablak przypłaszczony - samiec, fot. P. Zabłocki 

Badania nad występowaniem i rozmieszczeniem ważek w woj. opolskim zaczęliśmy w 2007 roku. Ponieważ nasz blog przyrodniczy powstał dużo później, postanowiliśmy w dziale o badaniach sukcesywnie uzupełniać informacje o naszych najciekawszych odkryciach, które poczyniliśmy od tego czasu. Pierwszym z ciekawych gatunków, który wykazaliśmy w woj. opolskim był szablak przypłaszczony Sympetrum depressiusculum. Jest to gatunek występujący w całym kraju, choć wyraźnie lokalny i rzadszy na północy. Na południu znany z lokalnych koncentracji stanowisk (Bernard i in. 2009). Mimo, że nie jest to gatunek specjalnie rzadki, to od czasów Dreschera (1928), który dla woj. opolskiego podał go jako pierwszy, nie był do tej pory obserwowany. Nasze stwierdzenia są więc pierwszymi notowaniami w województwie po ponad 80-ciu latach. Szablaka przypłaszczonego wykazaliśmy do tej pory na czterech stanowiskach na terenie woj. opolskiego (dla tego obszaru zamiennie stosujemy termin Opolszczyzna) i na jednym w woj. dolnośląskim – gdzie znany był do tej pory tylko z jednego kwadratu UTM (Bernard i in. 2009) (szczegóły obserwacji podano poniżej). Tak mała liczba notowań tego gatunku zapewne częściowo wynika ze stosunkowo małej liczby odonatologów prowadzących badania nad tą grupą owadów na Śląsku. Może jednak też być skutkiem jego faktycznie małej liczebności. W sąsiednim województwie śląskim odnotowano blisko 60% spadek częstości stwierdzeń tego szablaka w stosunku do okresu historycznego (przed rokiem 1990) (Miszta 2010). Podobnie sytuacja gatunku wygląda w Czechach, gdzie uważany jest za krytycznie zagrożony (Harabiš i Dolný 2008) oraz w innych krajach europejskich, gdzie zaliczany jest do narażonych na wyginięcie (Kalkman i in. 2010). W świetle tych faktów, mimo że w Polsce nie doczekał się do tej pory żadnej kategorii zagrożenia, należałoby temu gatunkowi poświęcić więcej uwagi i rozeznać jego rozmieszczenie i liczebność. 

Stanowiska i szczegóły obserwacji 

Skróty i symbole: ten. – osobnik(i) teneralny(e), tand. – tandem(y), ovip. – składanie jaj, coll. – okaz(y) w kolekcji Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego (leg. et det. Piotr Zabłocki et Michał Wolny), fot. – dokumentacja fotograficzna w bazie Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego.
woj. opolskie:
* Stare Olesno – stawy hodowlane, UTM: CB14, 50°55′40″N, 18°22′05″E
15.08.2010: ok. 15♂♂, w tym 1♂ coll.
* Grabówka – rozległa czynna piaskownia, UTM: CA07, 50°16′26″N, 18°16′51″E
13.07.2011: 8♂♂, ten.

23.08.2011: ok. 50♂♂ i ♀♀, tand., kop., w tym 6♂♂ coll.
18.09.2012: 34♂♂ i 9♀♀, w tym 3♂♂ coll., tand., kop., ovip., fot.
* Wojciechów – nieużytkowana piaskownia, UTM: CB14, 50°53′16″N, 18°24′00″E
21.08.2011: 9♂♂ i 1♀, ten., tand., kop., w tym 5♂♂ coll., fot.
* Boroszów – nieużytkowana glinianka, UTM: CB14, 50°56′21″N, 18°25′09″E
10.09.2012: 9♂♂ i 4♀♀, w tym 2♂♂ i 1♀ coll., ten.
woj. dolnośląskie:
* Dobroszów Oleśnicki – nieużytkowana piaskownia, UTM: XS57, 51°12′26″N, 17°12′53″E
21.07.2012: 2♂♂ 

szablak przypłaszczony - niewybarwiony samiec (Wojciechów, 21.08.2011), fot. P. Zabłocki

dojrzały samiec (Grabówka, 18.09.2012), fot. P. Zabłocki

teneralna samica (Grabówka, 13.07.2011), fot. P. Zabłocki

para w tandemie podczas kopulacji (Grabówka, 23.08.2011), fot. P. Zabłocki

Literatura 

Bernard R., Buczyński P., Tończyk G., Wendzonka J. 2009. Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, ss. 256.
Drescher E. 1928. Das Gebiet Ellgut-Kreis Grottkau O/S, Flora und Fauna des Wassers. Wissenschaftliche Sonderbeilage zum 39. Bericht der Wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse, 39, Sonderbeilage: 46–48.
Harabiš F., Dolný A. 2008. Red list of dragonflies (Odonata) of the Czech part of Silesia [2008]. Časopis slezského zemského muzea, série A – vědy přírodní, 57: 31–36.
Kalkman V. J., Boudot J. -P., Bernard R., Conze K. -J., De Knijf G., Dyatlova E., Ferreira S., Jović M., Ott J., Riservato E., Sahlen G. 2010. European Red List of Dragonflies. Luxembourg: Publications Office of the European Union, Luxemburg, ss. 40.
Miszta A. 2010. Czerwona lista ważek województwa śląskiego – stan na rok 2010. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice, ss. 40. 

Publikacja 
Zabłocki P., Wolny M. 2012. Materiały do poznania niektórych chronionych, rzadkich i interesujących ważek (Insecta: Odonata) Śląska. Opolski Rocznik Muzealny, 19: 9–48.