Co zjadłby tłustosz w tłusty czwartek?

tłustosz pospolity Pinguicula vulgaris

Czy widzieliście już kiedyś w naturalnym środowisku rośliny chwytające i „pożerające” owady lub inne bezkręgowce? Niejeden z Was zapewne wspomni o rosiczkach (Drosera sp.), które na szczęście możemy jeszcze podziwiać na wielu stanowiskach w województwie opolskim. Nie tak dawno pisaliśmy też na blogu o innej ciekawej i niezwykle rzadkiej roślinie drapieżnej − aldrowandzie pęcherzykowatej (Aldrovanda vesiculosa), której okazy, zebrane na Opolszczyźnie w 1939 roku, przechowujemy w zbiorach zielnikowych (jeżeli nie czytałeś tego posta, to znajdziesz go w zakładce eksponaty). Dziś przyszła kolej na tłustosza (Pinguicula sp.), który jest jednym z czterech występujących w Polsce rodzajów roślin drapieżnych. Na świecie rodzaj ten reprezentowany jest przez blisko 50 gatunku, w kraju tylko przez dwa - tłustosza pospolitego (Pinguicula vulgaris) i tłustosza alpejskiego (P. alpina). Pierwszy z nich spotykany jest w całej Polsce, ale rzadko, na wilgotnych łąkach, młakach, torfowiskach i źródliskach. Niegdyś rósł też na terenie Opola! (ale o tym nieco później). Drugi zaś występuje wyłącznie w Tatrach, najczęściej w pobliżu potoków, przy źródliskach, na półkach skalnych i w szczelinach skał. Oba gatunki, zresztą jak wszystkie krajowe rośliny owadożerne, podlegają ochronie prawnej. Nie bez powodu padło dziś na tłustosza. Jak na tłusty czwartek przystało proponujemy Wam coś tłuściutkiego − nie pączka i nie faworka (po wchłonięciu tego posta nie będziecie musieli liczyć kalorii :-)), ale coś tłustego z nazwy. Nazwa rodzajowa Pinguicula wywodzi się od łacińskich słów pinguis − tłusty, gruby oraz ulus − przyrostek oznaczający zdrobnienie. Odnosi się ona do grubych, mięsistych i tłusto połyskujących liści, za pomocą których roślina ta zwabia, chwyta i „pożera” (trawi i wchłania) swoje ofiary, którymi najczęściej są drobne owady i pajęczaki. Powierzchnia liści pokryta jest drobnymi gruczołkami dwojakiego typu − trzoneczkowatymi (stojącymi), wydzielającymi lepki śluz, zwabiający i oblepiający ofiarę oraz gruczołkami siedzącymi, które wydzielają enzymy trawienne oraz uczestniczą we wchłanianiu strawionych substancji odżywczych. Substancja klejąca, dzięki zawartości kwasu benzoesowego, ma też właściwości antyseptyczne, zabezpieczające przed procesami gnilnymi (dawniej, np. w Alpach używano liści tłustoszy jako środka odkażającego w chorobach zakaźnych bydła). Owad lub jakiś inny drobny bezkręgowiec, który usiądzie na liściu zostaje doń przylepiony, a liść zaczyna się stopniowo zwijać − od brzegów do środka. Takie zwijanie sprawia, że trawienie i wchłanianie są skuteczniejsze, a ponadto chroni przed rozrzedzaniem enzymów i wypłukiwaniem strawionych substancji przez wodę deszczową. Czas potrzebny na strawienie złapanego nieszczęśnika i wchłonięcie jego związków odżywczych zależy od jego wielkości, zwykle trwa 1-3 dni. Tłustosze, oprócz mechanizmu chwytno-trawiącego, który stanowią układające się w rozetkę liście, zachwycają też pięknymi, barwnymi kwiatami. W zależności od gatunku mogą być one żółte, białe, różowe, niebieskie, fioletowe, dwu- lub kilkubarwne. Kwiaty naszych rodzimych tłustoszy wyglądają odmiennie. Korona kwiatu tłustosza pospolitego jest fioletowa z białą plamką w gardzieli, natomiast tłustosza alpejskiego jest biaława z charakterystycznymi plamkami barwy żółtej. Niegdyś fioletowe kwiaty tłustosza pospolitego mieli okazję podziwiać mieszkańcy Opola, o czym wspominaliśmy już wcześniej. Dowodem na historyczne występowanie tej rzadkiej rośliny na terenie miasta jest okaz z naszej kolekcji zielnikowej o nr inw. MŚO/P/842, który został zebrany w Nowej Wsi Królewskiej (dawniej Bolko) 90 lat temu, dokładnie 01.06.1924. Roślinę zebrał, oznaczył i spreparował Karl Bialucha, kierownik Działu Przyrody naszego przedwojennego Muzeum. Dziś po tłustoszu na terenie Opola nie ma śladu. W zbiorach zielnikowych posiadamy ponadto dziewięć okazów tłustosza pospolitego (na arkuszu zielnikowym o nr inw. MŚO/P/3579) z Murcek/Emanulssegen (woj. śląskie), zebranych 10.06.1899 przez C. Dziaczko oraz sześć okazów tłustosza alpejskiego (arkusz nr MŚO/P/3578) pochodzących z Niemiec, ze szczytu Risserkogel w Alpach Wschodnich w Bawarii, które zebrał 26.05.1987 dr B. Zeidler.

 

okaz tłustosza pospolitego z Nowej Wsi Królewskiej/Bolko, fot. M. Wolny

etykieta okazu z Nowej Wsi Królewskiej/Bolko, wypisana przez K. Bialuchę, fot. M. Wolny

okazy tłustosza pospolitego z Murcek,  fot. M. Wolny

etykieta okazów z Murcek, wypisana przez C. Dziaczko, fot. M. Wolny

okazy tłustosza alpejskiego z Bawarii, fot. M. Wolny

etykieta okazów z Bawarii, wypisana przez dra Zeidlera, fot. M. Wolny