Husarz wędrowny Anax ephippiger - nowy gatunek dla odonatofauny Opolszczyzny

husarz wędrowny - samiec, fot. M. Wolny

Husarz wędrowny Anax ephippiger jest gatunkiem suchych obszarów Afryki, Bliskiego Wschodu i południowo-zachodniej Azji aż po Pakistan (Askew 2004). Po porze deszczowej podejmuje wraz z ciepłymi prądami powietrza dalekie wędrówki w poszukiwaniu miejsc do rozrodu docierając nawet do Anglii czy Islandii (Askew 2004, Dijkstra 2006). Nierzadko spotykany jest w Środziemnomorzu, Turcji, Iraku i wzdłuż wybrzeża Morza Czarnego, gdzie prawdopodobnie corocznie przechodzi rozwój. W Europie sporadycznie stwierdzano jego rozwój w Hiszpanii, Francji, Szwajcarii, Włoszech, Irlandii, Czechach, Słowacji i Polsce (Askew 2004, Bernard i Musiał 1995, Dijkstra 2006, Edelaar i in. 1996). W Polsce A. ephippiger po raz pierwszy obserwowany był w 1992 roku przez Łabędzkiego (2002) na Roztoczu. Następnie odnotowano go w roku 1995, z którego pochodzi rekordowa liczba 10 stwierdzeń z: Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (Grzywocz 2003), dwóch miejsc na Podlasiu (Burbach i Winterholler 1997) oraz siedmiu stanowisk w okolicach Poznania, gdzie jednocześnie zanotowano najdalej, jak dotąd, na północ wysunięte miejsce udanego rozwoju gatunku (Bernard i Musiał 1996). Kolejne trzy lata przyniosły po jednym stwierdzeniu w Pieninach (Łabędzki 2002), Puszczy Białowieskiej (Łabędzki 2001) i na Lubelszczyźnie (Buczyński 1999). Następnie obserwowany był dopiero w 2009 roku na Wyżynie Lubelskiej przez W. Michalczuka (Miłaczewska 2011) oraz na Wzgórzach Kołomyńskich podczas prowadzonych w latach 2009–2010 badań przez Grzędzicką (2010). Ostatnie stwierdzenie w 2011 roku w Suwalskim Parku Krajobrazowym (najdalej na północ notowane stanowisko w kraju) wskazuje, że gatunku tego spodziewać się można w całej Polsce (Buczyński i in. 2011). Obserwacja nasza jest pierwszym notowaniem A. ephippiger dla woj. opolskiego, drugim dla Śląska (Grzywocz 2003) i 18 stanowiskiem, na którym wykazano ten gatunek w kraju (Bernard i in. 2009, Grzędzicka 2010, Buczyński i in. 2011, Miłaczewska 2011). Wobec migracji A. ephippiger z kierunku południowego i południowo-wschodniego, a także biorąc pod uwagę miejsca obserwacji z okolic Poznania, kolejne stwierdzenie ze Śląska było tylko kwestią czasu. Obserwacja tej ciepłolubnej ważki podczas gorącego dnia w rozległej piaskowni wpisuje się także w typ preferowanego siedliska, jakim są położone w terenie otwartym, płytkie, szybko nagrzewające się, często okresowo wysychające zbiorniki wodne w obrębie piaskowni, glinianek czy stawów rybnych (Askew 2006, Bernard i Musiał 1995). Zachowanie większej czujności szczególnie po napływie z południowego wschodu gorącego powietrza zwrotnikowego zapewne zaowocowałoby większą liczbą stwierdzeń tego gatunku. Choć skrzydła obserwowanego osobnika nie nosiły żadnych śladów uszkodzeń, to biorąc pod uwagę cykl rozwojowy gatunku (Bernard i Musiał 1995, Edelaar i in. 1996) i pełne wybarwienie, był on przedstawicielem pierwszego pokolenia. Obserwacja Grzywocza (2003) z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej z 28 maja, wobec trwającego 80–90 dni rozwoju larwalnego (Bernard i Musiał 1995), wbrew temu co pisze autor również musiała dotyczyć pierwszego pokolenia.

Stanowisko i szczegóły obserwacji 
Skróty i symbole: coll. – okaz w kolekcji Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego (leg. et det. Piotr Zabłocki et Michał Wolny), fot. – dokumentacja fotograficzna w bazie Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego.

woj. opolskie:
* Grabówka – rozległa czynna piaskownia, UTM: CA07, 50°16′26″N, 18°16′51″E
13.07.2011: 1♂ coll., fot.

obserwacji husarza wędrownego dokonaliśmy w rozległej piaskowni w słoneczny upalny dzień (Grabówka, 13.07.2011), fot. P. Zabłocki

husarz wędrowny latał nad płytkimi, szybko nagrzewającymi się zbiornikami wodnymi (Grabówka, 13.07.2011), fot. P. Zabłocki

Literatura 
Askew R. R. 2004. The dragonflies of Europe. Revised Edition. Harley Books, Colchester, Essex, ss. 308.
Bernard R., Buczyński P., Tończyk G., Wendzonka J. 2009. Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, ss. 256.
Bernard R., Musiał J. 1995. Observations of an abundant occurrence of Hemianax ephippiger (Burmeister, 1839) in western Poland in 1995 (Odonata: Aeshnidae). Opuscula Zoologica Fluminensia, 138: 1–9.
Buczyński P. 1999. Dragonflies (Odonata) of sandpits in south-eastern Poland. Acta Hydrobiologica., 41 (3/4): 219–230.
Buczyński P., Dawidowicz Ł., Wagner G., Jarska W. 2011. Anax ephippiger (Burmeister, 1389) (Odonata: Aeshnidae) w polskiej części Pojezierza Litewskiego. Odonatrix, 7 (2): 48–49.
Burbach K., Winterholler M. 1997. Die invasion von Hemianax ephippiger (Burmeister) in Mittel- und Nordeuropa 1995/1996 (Anisoptera: Aeshnidae). Libellula, 16 (1/2): 33–59.
Dijkstra K.-D. B. 2006. Field Guide to the Dragonflies of Britain and Europe. British Wildlife Publishing, Gillingham, Dorset, ss. 320.
Edelaar P., Dijkstra K. D., Dingemanse N. J. 1996. Hemianax ephippiger: a new dragonfly for The Netehrlands (Odonata: Aeshnidae). Entomologische Berichten (Amsterdam), 56 (12): 192–195.
Grzędzicka E. 2010. Preferencje siedliskowe ważek na wybranym obszarze Gór Świętokrzyskich i Płaskowyżu Suchedniowskiego oraz możliwości ich ochrony. Wiadomości entomologiczne, 29 Supl.: 123–128.
Grzywocz J. 2003. Materiały do poznania odonatofauny Polski. Acta entomologica silesiana, 11 (1–2): 97–99.
Łabędzki A. 2001. Odonata – ważki. W: Gutowski J. M., Jaroszewicz B. (red.), Katalog fauny Puszczy Białowieskiej. Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa: 88–91.
Łabędzki A. 2002. Ważki (Odonata) zespołu zbiorników wodnych Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Wyżne oraz okolic. Pieniny – Przyroda i Człowiek, 7: 99–103.
Miłaczewska E. 2011. Ważki, ver. 01/2011. http://www.wazki.pl (01.03.2010). 

PDF publikacji

Zabłocki P., Wolny M. 2011. Pierwsze stwierdzenie husarza wędrownego Anax ephippiger (Burmeister) (Odonata: Aeshnidae) na Opolszczyźnie. Forum Faunistyczne, 1 (1): 35-38.