Szablak wędrowny Sympetrum fonscolombii - nowy gatunek dla odonatofauny Opolszczyzny

szablak wędrowny - teneralna samica, fot. P. Zabłocki

Opisywany szablak jest gatunkiem nomadycznym przylatującym do Polski z południa. Dawniej stwierdzany był w kraju rzadko, choć notowany był nawet z północnej części kraju. Mimo wzrostu liczby obserwacji w ostatnich latach, w skali kraju jest gatunkiem lokalnym i rzadkim. Przylatujące wczesną wiosną osobniki zasiedlają głównie zbiorniki antropogeniczne w żwirowniach i piaskowniach oraz stawy. Późnym latem i jesienią można obserwować wylot rodzimego pokolenia, gatunek nie przeżywa jednak w kraju zimy w żadnym stadium (Bernard i in. 2009). Po raz pierwszy na Śląsku szablak wędrowny odłowiony został przez Rymara w 1928 roku w Węgierskiej Górce i w Radzichowej – w obrębie obecnego woj. śląskiego (Zaćwilichowski 1931). Na terenach dzisiejszych województw dolnośląskiego i opolskiego w czasach historycznych nie był notowany. Pozyskanie przez nas 18.08.2010 w Gogolinie okazu szablaka wędrownego jest więc pierwszym stwierdzeniem tego gatunku dla Opolszczyzny. Wszystkie podane poniżej obserwacje są jednocześnie jedynymi jak do tej pory notowaniami dla województwa. Na podkreślenie zasługuje także obserwacja ok. 40 osobników tego gatunku ze stwierdzonymi zachowaniami rozrodczymi nad osadnikami ciekłych odpadów w Blachowni koło Kędzierzyna-Koźla oraz wylot drugiego pokolenia obserwowany 18.09.2012 w piaskowni koło Grabówki. Na tym drugim stanowisku stwierdzone larwy przebywały w przybrzeżnej części dwóch zbiorników wodnych wraz z larwami ważki płaskobrzuchej Libellula depressa i lecichy pospolitej Orthetrum cancellatum w miejscach piaszczystych prawie pozbawionych roślinności wodnej o głębokości wody do 30 cm. W woj. śląskim współcześnie stwierdzono go dotąd na zaledwie 5 stanowiskach (Miszta 2010). 

Stanowiska i szczegóły obserwacji 

Skróty i symbole: ten. – osobnik(i) teneralny(e), tand. – tandem(y), ovip. – składanie jaj, larv. – larwa(y), coll. – okaz(y) w kolekcji Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego (leg. et det. Piotr Zabłocki et Michał Wolny), fot. – dokumentacja fotograficzna w bazie Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego.
woj. opolskie: 
* Gogolin – nieużytkowany kamieniołom, UTM: BA89, 50°30′09″N, 18°01′59″E
18.08.2010: 1♂ coll.

* Blachownia ad Kędzierzyn-Koźle – odstojnik ciekłych odpadów, UTM: CA08, 50°21′44″N, 18°17′44″E
20.08.2010: ok 40♂♂ i ♀♀, tand., w tym 3♂♂ coll.
* Malina ad Opole – nieużytkowana żwirownia, UTM: YS11, 50°38′03″N, 17°59′04″E
29.08.2011: 1♂ coll.
* Grabówka – rozległa czynna piaskownia, UTM: CA07, 50°16′26″N, 18°16′51″E
18.09.2012: 7 larv. coll., 1♀ i 1 ten., w tym 1♀ coll., fot. 

widoczne czarno-żółte nogi, żółte użyłkowanie skrzydeł oraz niebieski dół oka, (Grabówka, 18.09.2012), fot P. Zabłocki

Literatura 
Bernard R., Buczyński P., Tończyk G., Wendzonka J. 2009. Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, ss. 256.
Miszta A. 2010. Czerwona lista ważek województwa śląskiego – stan na rok 2010. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice, ss. 40.
Zaćwilichowski J. 1931. Ważki z kotliny żywieckiej. Sprawozdanie Komisji Fizjograficznej (PAU), 65: 159–162. 

Publikacja 

Zabłocki P., Wolny M. 2012. Materiały do poznania niektórych chronionych, rzadkich i interesujących ważek (Insecta: Odonata) Śląska. Opolski Rocznik Muzealny, 19: 9–48.